Η παχυσαρκία είναι ένα σύνθετο πρόβλημα το οποίο σχετίζεται τόσο με τη σωματική όσο και με την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Πολλοί ειδικοί της ψυχικής υγείας την αναφέρουν ως διαταραχή βάρους. Τα τελευταία χρόνια όπου διεξάγονται έρευνες σχετικά με την παχυσαρκία, παρατηρείται αύξηση της συχνότητας εμφάνισής της. Ειδικά για την παιδική παχυσαρκία, το πρόβλημα στη χώρα μας εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονο. Η παχυσαρκία εκθέτει το παιδί σε κινδύνους για την εκδήλωση οργανικών αλλά και ψυχολογικών προβλημάτων. Ωστόσο τα δεύτερα είναι πολύ πιο σημαντικά από τα πρώτα. Η παχυσαρκία κατά την παιδική και προεφηβική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε εκδήλωση διαταραχών διατροφής, ιδιαίτερα για τα κορίτσια. Αυτό σχετίζεται με την αδιαφορία ή τα πειράγματα που τα παιδιά δέχονται απ’ τους συνομήλικούς τους. Τα πειράγματα σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση και το βάρος οδηγούν σ’ ένα αίσθημα μειονεξίας και τάση για μεταβολή της εξωτερικής εικόνας προς μια ιδανική αυτο-εικόνα. Σαν αποτέλεσμα τα νεαρά άτομα καταφεύγουν σε διάφορες πρακτικές για τη μείωση του σωματικού βάρους. Την ιδανική αυτο-εικόνα για κάθε άνθρωπο αποτελούν τα χαρακτηριστικά που εκείνος θα ήθελε να έχει. Η ιδανική αυτό-εικόνα σχηματίζεται κατά την πορεία κοινωνικοποίησης του παιδιού και σχετίζεται με τα πρότυπα που αναδύονται σε κάθε κοινωνία. Η συμφωνία ανάμεσα στην ιδανική αυτο-εικόνα και την αυτοαντίληψη, δηλαδή τα χαρακτηριστικά που το ίδιο το άτομο αποδίδει στον εαυτό του, αποτελεί προϋπόθεση για προσωπική ευτυχία και ικανοποίηση από τη ζωή. Αντίθετα όταν υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ των δυο αναπτύσσεται ένα αίσθημα ανικανοποίητου. Αυτό είναι δυνατό να οδηγήσει σε προβλήματα στην ψυχική υγεία. Όσο μεγαλύτερη είναι η ασυμφωνία, τόσο εντονότερα είναι και τα προβλήματα.
Σημαντική επίσης είναι και η αντίληψη που έχουν τα παιδιά για το πώς τα βλέπουν οι άλλοι. Αν τα παιδιά πιστεύουν πως η παχυσαρκία τα στιγματίζει και προξενεί αρνητικά σχόλια ή απομάκρυνση από την παρέα των φίλων και των συμμαθητών τότε έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αποτελέσματα ερευνών (Pierce και Wardle,1997), δείχνουν πως τα επίπεδα αυτοεκτίμησης ανάμεσα στα παχύσαρκα παιδιά διαφέρουν ανάλογα με τα αίτια στα οποία αυτά αποδίδουν την κατάστασή τους. Τα παιδιά που αισθάνονται πως δεν είναι τα ίδια υπεύθυνα για την παχυσαρκία τους αλλά γι’ αυτήν ευθύνεται η κληρονομικότητα ή κάποια οργανική πάθηση, έχουν θετικότερη αυτοεκτίμηση από εκείνα τα οποία πιστεύουν ότι η παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα της συνήθειάς τους να τρώνε πολύ και να μη γυμνάζονται.
Όσον αφορά τα πραγματικά αίτια της παιδικής παχυσαρκίας, αυτά μπορεί να αφορούν την κληρονομικότητα ή κάποιο άλλο οργανικό πρόβλημα. Υπάρχουν όμως και πολλοί ψυχογενείς παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωσή της. Ανάμεσα σ’ αυτούς είναι:
Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των γονέων και η ανασφάλεια της μητέρας που από τη βρεφική ακόμα ηλικία σπεύδει να ταΐσει το παιδί με το παραμικρό κλάμα του που το ερμηνεύει ως πείνα. Όταν η συμπεριφορά αυτή γίνεται συστηματικά μπορεί μελλοντικά να έχει ως αποτέλεσμα κάθε φορά που το παιδί δεν αισθάνεται καλά να τρώει. Ειδικά στη χώρα μας η τάση να ταΐζουν οι γονείς τα παιδιά ακόμα και όταν αυτά δεν πεινάνε είναι έντονη.
Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Έτσι όταν οι ίδιοι είναι παχύσαρκοι ή όταν υιοθετούν λανθασμένες διατροφικές συνήθειες και τρόπο ζωής ωθούν τα παιδιά στο να τους μιμούνται με αποτέλεσμα να γίνονται και τα ίδια παχύσαρκα.
Μια σημαντική λειτουργία της οικογένειας είναι η κάλυψη των αναγκών του παιδιού. Όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται, πιθανόν λόγω ενδοοικογενειακών προβλημάτων, της προσωπικότητας των γονέων, ή άλλων παθολογικών στοιχείων μέσα στην οικογένεια, τότε το παιδί επιχειρεί να καλύψει συναισθηματικές του ανάγκες με το να καταφεύγει στο φαγητό. Έτσι καταναλώνει περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται με αποτέλεσμα να είναι επιρρεπές στην παχυσαρκία. Ακόμη, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις κατά τις οποίες μετά από τραυματική εμπειρία όπως ο θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου, το παιδί καταφεύγει στη λήψη υπερβολικής ποσότητας τροφής, ως μια προσπάθεια να καλύψει δυσάρεστα συναισθήματα που του δημιουργούνται.
Σύμφωνα με τα παραπάνω γίνεται φανερό πως τα προγράμματα που επικεντρώνονται στη μείωση του βάρους πρέπει να συνδυάζονται με θεραπευτικές πρακτικές που έχουν ως στόχο τα βαθύτερα αίτια που οδηγούν στην παχυσαρκία. Αποτελεσματική εφαρμογή έχουν επιδείξει οι συμπεριφορικές προσεγγίσεις ως τώρα. Αυτές στοχεύουν στη μάθηση νέων διατροφικών συμπεριφορών και άσκησης καθώς και στην απόσβεση προηγούμενων μορφών συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, το παιδί ασκείται στην ανάπτυξη τρόπων αυτοελέγχου όσον αφορά τη λήψη τροφής με τεχνικές της Ψυχολογίας της Συμπεριφοράς όπως η ενίσχυση. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή και άσκηση των γονέων σε τέτοιου είδους παρεμβάσεις βοηθά στην επίτευξη καλύτερου αποτελέσματος. Το ίδιο αποτελεσματική μπορεί να είναι και μια συστημική προσέγγιση η οποία αντιμετωπίζει την παχυσαρκία του παιδιού όχι ως το πρόβλημα στο οποίο πρέπει να επικεντρωθεί η προσοχή του θεραπευτή αλλά ως σύμπτωμα μιας πιθανής δυσλειτουργίας ολόκληρης της οικογένειας.
Τέλος, η πρόληψη αποκτά ιδιαίτερη σημασία και στην περίπτωση της παχυσαρκίας όπως και σε κάθε άλλη διαταραχή ή πάθηση. Το παιδί θα πρέπει να δέχεται γενικότερα μια αγωγή τόσο από το σχολείο όσο και από άλλους φορείς που θα περιλαμβάνει ενημέρωση σχετικά με τις συνήθειες διατροφής και άσκησης. Πέρα όμως από αυτό, ένα λειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον το οποίο αναγνωρίζει τις ανάγκες του παιδιού και ανταποκρίνεται σ’ αυτές με κατάλληλο τρόπο , μειώνει τις πιθανότητες να αναπτύξει το παιδί προβλήματα σχετικά με το βάρος.
