Το κολλαγόνο είναι μια αδιάλυτη ινώδης πρωτεΐνη, η οποία αποτελεί κύριο στοιχείο του δέρματος (όπου αποτελεί το 75% του ξηρού ιστού), των ιστών, των τενόντων και των χόνδρων των αρθώσεων. Το κολλαγόνο απαντάται σε 16 διαφορετικούς τύπους στο σώμα, ανάλογα με τον ιστό που εξετάζεται, ωστόσο η πλειοψηφία του απαντάται στους τύπους Ι, ΙΙ ή ΙΙΙ. Οι τύπου Ι και ΙΙΙ εντοπίζονται στο δέρμα, τους τένοντες, τα όργανα και τα οστά Ο τύπος ΙΙ εντοπίζεται ως επί των πλείστων στους χόνδρους των αρθρώσεων. Το όνομά του προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις "κόλλα + γεννώ", καθώς αποκτά μια κολλώδη υφή μετά από σχετική θερμική επεξεργασία.
Το κολλαγόνο ως πρωτεΐνη είναι πλούσια στα αμινοξέα γλυκίνη, προλίνη και υδροξυπρολίνη. Όταν αποδομηθεί ως αποτέλεσμα θερμικής επεξεργασίας, δημιουργείται η γνωστή ζελατίνη, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί για αιώνες σαν παραδοσιακό γιατρικό σε πολιτισμούς όπως αυτός της Κίνας και της Ευρώπης.
Ποιος ο ρόλος του κολλαγόνου;
Εκτός από τον πολυδιαφημισμένο ρόλο του κολλαγόνου ως δομικό συστατικό του δέρματος και απαραίτητο για την ελαστικότητά του, το κολλαγόνο είναι απαραίτητο για την αντικατάσταση και ανάπλαση των τενόντων, των οστών και των αρθρώσεων του σώματός μας. Υπάρχουν, μάλιστα, πρώιμες ενδείξεις ότι βοηθά στην αντιμετώπιση του πόνου που σχετίζεται με την αρθρίτιδα αλλά και με πόνους αρθρώσεων που σχετίζονται με τον αθλητισμό.
Παράλληλα, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπλαση νεκρού ιστού μετά από τραύμα, όπου συμβάλλει στην ανακοπή της αιμορραγίας και στην σηματοδότηση δημιουργίας νέων αιμοφόρων αγγείων.
Τέλος, λειτουργεί και σαν μια επιπλέον πηγή πρωτεΐνης για το σώμα. Για το λόγο αυτό, φαίνεται να βοηθά στην αντιμετώπιση της σαρκοπενίας, της φυσιολογικής φθοράς της μυικής μάζας που επέρχεται με την ηλικία.
Μείωση παραγωγής κολλαγόνου
Η παραγωγή κολλαγόνου φθίνει φυσιολογικά με το γήρας, χάνοντας τη συνεκτικότητα και την ελαστικότητά του, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ρυτιδώσεις στο δέρμα και αποδυνάμωση των χόνδρων των αρθρώσεων. Ενδεικτικά, η απώλεια κολλαγόνου φτάνει, από 1% το χρόνο στα μέσα της δεκατιετίας των είκοσι, στο 30% μέσα στα πρώτα 5 χρόνια μετά την εμμηνόπαυση. Παράγοντες που επιδρούν στα επίπεδα κολλαγόνου είναι:
- η ηλικία
- το κάπνισμα
- η ηλιακή ακτινοβολία
- τα τελικά προϊόντα προχωρημένης μη ενζυματικής γλυκοζυλίωσης (AGEs)
- η θεραπεία με γλυκοκορτικοειδή
- το στρες
- τα αυτοάνοσα νοσήματα όπως η αρθρίτιδα
Φυσικές πηγές κολλαγόνου
Το κολλαγόνο βρίσκεται φυσιολογικά στους χόνδρους όλων των οργανισμών και παραδοσιακά μπορεί να προσληφθεί από τον άνθρωπο μέσω των ζωμών που φτιάχνονται από κόκαλα ζώων (όπως ο ζωμός από οστά βοοειδών, χοιρινού, ψαριών, κοτόπουλου κλπ). Πολλοί, μάλιστα, γιατροί θα συστήσουν την κατανάλωση τέτοιου είδους ζωμών από ασθενείς τους, ως μέσο για την κατανάλωση κολλαγόνου.
Εδώ, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι λόγω του κινδύνου για παρουσία σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας στα βοοειδή (η γνωστή «ασθένεια των τρελών αγελάδων»), τα βοοειδή δεν προτείνονται ως πρώτη πηγή κολλαγόνου προς κατανάλωση, και το ίδιο ισχύει και για τα συμπληρώματα κολλαγόνου του εμπορίου.
Φυσικά, το κολλαγόνο κυκλοφορεί και σε πολλές διαφορετικές μορφές συμπληρωμάτων διατροφής.
Συμπληρώματα κολλαγόνου
Το κολλαγόνο χρησιμοποιείται και μαρκετάρεται στη βιομηχανία των καλλυντικών ήδη από τη δεκαετία του 1980. Από την ενέσιμη μορφή εκείνης της εποχής, το κολλαγόνο πέρασε μία περίοδο έντονης αμφισβήτησης για την αποτελεσματικότητά του μέχρι πρόσφατα, όπου η έρευνα γύρω από αυτό το θέμα αναζωπυρώθηκε. Πλέον, η έρευνα για το κολλαγόνο είναι σε άνθιση με όλο και περισσότερα μέλη της επιστημονικής κοινότητας να ενδιαφέρονται για τα αποτελέσματα.
Το κολλαγόνο σε συμπληρώματα απαντάται συνήθως στην υδρολυμένη του μορφή (hydrolyzed collagen) και στη μη-αποδομημένη μορφή του (un-denatured type II collagen). Το υδρολυμένο κολλαγόνο αναφέρεται σε κολλαγόνο που έχει διασπαστεί, εν μέρει και όχι ολοκληρωτικά, σε μικρότερα πεπτίδια, προκειμένου να γίνει πιο εύκολα απορροφήσιμο. Το μη-αποδομημένο κολλαγόνο, αντιθέτως, δεν έχει διασπαστεί και δε χρησιμοποιείται ως μέσο αύξησης της ποσότητας κολλαγόνου στο σώμα. Αντιθέτως, χρησιμοποιείται σε μια διαδικασία που ονομάζεται «από τους στόματος ανοχή (oral tolerance)» με στόχο την εκπαίδευση του ανοσοποιητικού μας συστήματος για να μην επιτίθεται στο ίδιο του το κολλαγόνο. Αυτή η μορδή κολλαγόνου διερευνάται σαν πιθανή αντιμετώπιση του πόνου των αρθρώσεων.
Έρευνα γύρω από το κολλαγόνο
Η έρευνα γύρω από το κολλαγόνο είναι συνεχώς εντεινόμενη. Είναι, βέβαια, σημαντικό να τονίσουμε ότι πολλές εκ των μελετών αυτών έχουν διεξαχθεί σε πειραματόζωα ή σε μικρά δείγματα ανθρώπων, ώστε τα αποτελέσματα να μην είναι εύκολο να θεωρηθούν καθολικά. Ταυτόχρονα, η βιομηχανία καλλυντικών έχει χρηματοδοτήσει μεγάλο όγκο αυτών των μελετών.
Έχοντας πει τα παραπάνω, με βάση την μέχρι τώρα βιβλιογραφία μπορούμε με επιφύλαξη να πούμε τα εξής:
Αντιμετώπιση του πόνου των αρθρώσεων
Το κολλαγόνο φέρεται ως προστατευτικό απέναντι στους πόνους των αρθρώσεων είτε σαν αποτέλεσμα κάποιας υποκείμενης νόσου (πχ οστεοαρθρίτιδας) είτε λόγω τραυματισμού όπως συμβαίνει συχνά σε αθλητές.
Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας του 2017 συμπεραίνει ότι η κατανάλωση υδρολυμένου κολλαγόνου μπορεί να είναι αποτελεσματική στη μείωση του πόνου σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα, όχι όμως ιδιαίτερα σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα (ειδικά αν συγκριθεί με τη φαρμακευτική θεραπεία). Καμία μελέτη, ως τώρα, δεν έχει δείξει ότι το εξωγενές κολλαγόνο μπορεί να αυξήσει ή επιδιορθώσει τους άρθρικούς χόνδρους.
Οι μελέτες γύρω από την κατανάλωση του μη-αποδομημένου κολλαγόνου (CII) είναι λιγότερο ακριβείς, χωρίς ξεκάθαρα συμπεράσματα.
Μέχρι τώρα, οι επίσημοι οργανισμοί είναι πολύ επιφυλακτικοί στο να προτείνουν το κολλαγόνο ως θεραπεία σε περιπτώσεις αρθρίτιδας, περιμένοντας περαιτέρω ερευνητικές εξελίξεις.
Βελτίωσης της όψης και της υγείας του δέρματος
Πολλές μελέτες έχουν ασχοληθεί με το θέμα της αντιγήρανσης, ωστόσο σχεδόν όλες είναι χρηματοδοτούμενες από τη βιομηχανία των καλλυντικών.
Από τέτοιου είδους μελέτες, η από στόματος κατανάλωση συμπληρωμάτων υδρολυμένου κολλαγόνου φαίνεται να βελτιώνει την εικόνα του δέρματος, την ελαστικότητα και την όψη των ρυτίδων, μέσω της αύξησης στην παραγωγή υαλουρονικού οξέος.
Υπάρχουν, επίσης, ενδείξεις ότι το κολλαγόνο μπορεί να συνδράμει στην ίαση τραυμάτων.
Σε κάθε περίπτωση, οι μελέτες σε αυτό το θέμα είναι σημαντικό να διευρυνθούν προτού καταλήξουμε σε συγκεκριμένα συμπεράσματα.
Οστική υγεία
Περιορισμένες μελέτες έχουν ασχοληθεί με την επίδραση της κατανάλωσης κολλαγόνου και στην οστική υγεία, δεδομένου ότι το κολλαγόνο αποτελεί δομικό συστατικό των οστων.
Τα πρώιμα, αυτά, αποτελέσματα δείχνουν ότι η πρόσληψη κολλαγόνου μπορεί να βελτιώσει την οστική πυκνότητα και να μειώσει τη συγκέντρωση πρωτεϊνών που προωθούν την οστική αποσύνθεση. Περισσότερες μελέτες είναι απαραίτητες ώστε τα αποτελέσματα αυτά να εξακριβωθούν.
Τέλος, το κολλαγόνο ερευνάται και ως μέσο πρόληψης ή θεραπείας άλλων καταστάσεων όπως η αντιμετώπιση της σαρκοπενίας, η καρδιαγγειακή υγεία μέσω της βελτίωσης της υγείας των αρτηριών και η υγεία των νυχιών και μαλλιών με ενδιαφέροντα και υποσχόμενα αποτελέσματα. Οι έρευνες στα παραπάνω, ωστόσο, είναι σημαντικά περιορισμένες για να μπορούμε να πούμε ο,τιδήποτε καταληκτικό.
Συμπερασματικά..
Το κολλαγόνο αποτελεί μια ενδιαφέρουσα περίπτωση συμπληρώματος, που φαίνεται να έχει επίδραση σε πολλές διαφορετικές παραμέτρους της υγείας μας. Δεδομένου ότι μεγάλος όγκος των ερευνών που διεξάγονται χρηματοδοτούνται από τη βιομηχανία και ότι, έως τώρα, δεν έχουν υπάρξει επίσημες συστάσεις από διεθνείς οργανισμούς που να το προωθούν, καλό θα ήταν να μην χρησιμοποιείται σαν πανάκεια πριν μπορούμε να πούμε ο,τιδήποτε πιο συγκεκριμένο.
