Η μεσογειακή διατροφή έχει αναφερθεί από καιρό ότι είναι η βέλτιστη διατροφή για την πρόληψη των μη μεταδοτικών ασθενειών και τη διατήρηση της καλής υγείας. Η μεσογειακή διατροφή δεν είναι μια συγκεκριμένη δίαιτα, αλλά μια συλλογή των διατροφικών συνηθειών που παραδοσιακά ακολουθείται από τους ανθρώπους στις διάφορες χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα.
Πιο συγκεκριμένα, η μεσογειακή διατροφή αναφέρεται σε ένα διατροφικό προφίλ κοινώς διαθέσιμο στις αρχές της δεκαετίας του 1960 στις περιοχές της Μεσογείου και χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, και σύνθετων υδατανθράκων, με μια μέτρια κατανάλωση ψαριών, κατανάλωση ελαιολάδου ως κύρια πηγή λιπών και χαμηλή έως μέτρια κατανάλωση κόκκινου κρασιού κατά τη διάρκεια των γευμάτων.
Την τελευταία 15ετία έχει σημειωθεί μία ραγδαία αύξηση στο ενδιαφέρον των ερευνητών σχετικά με την επίδραση της μεσογειακής δίαιτας στη υγεία και τη νόσο. Απόρροια αυτού του ενδιαφέροντος είναι η δημοσίευση διαφόρων σκορ που εκτιμούν το βαθμό υιοθέτησης μιας μεσογειακού τύπου δίαιτας και τον συσχετίζουν με τον κίνδυνο για διάφορα νοσήματα.
Πολλά διαφορετικά σκορ δημιουργήθηκαν και δοκιμάστηκαν σε διάφορες πληθυσμιακές ομάδες μελέτης, αλλά το πιο σημαντικό ήταν σίγουρα αυτό που δημιουργήθηκε το 1995 και αναπτύχθηκε στην τελική του μορφή το 2003 από την Τριχοπούλου και τους συνεργάτες της. Στη μελέτη EPIC, η Τριχοπούλου και οι συνεργάτες της έδειξαν, για πρώτη φορά, σημαντική συσχέτιση μεταξύ της αυξημένης τήρησης του εν λόγω σκορ και τη μείωση της συνολικής θνησιμότητας. Στη συνέχεια, πολλές μελέτες χρησιμοποίησαν αυτού του είδους την προσέγγιση στις επιδημιολογικές μελέτες.
Τι ακριβώς είναι το σκορ (κλίμακα) της μεσογειακής διατροφής;
Πρόκειται για ένα δείκτη που αποκαλύπτει σε ποιον βαθμό ακολουθείται το μοντέλο της μεσογειακής διατροφής από τους κατοίκους μιας περιοχής. Τρεις κύριες κατηγορίες Μεσογειακού σκορ διατροφής έχουν προσδιοριστεί σε τρία επίπεδα ποιότητας της διατροφής:
- 0-3 Χαμηλή Ποιότητα,
- 4-5 μέση ποιότητα και
- 6-9 υψηλή ποιότητα.
Πρακτικά, υψηλό σκορ συγκεντρώνουν όσοι καταναλώνουν καθημερινά ένα επαρκές πρωινό, 3 φρούτα και 2 μπολ λαχανικών στη διάρκεια της ημέρας. Επίσης, όσοι σε εβδομαδιαία βάση τρώνε όσπρια και λαδερά, καθώς και όσοι καταναλώνουν σε περιορισμένο βαθμό γλυκά και κόκκινο κρέας.
Στην κλίμακα της μεσογειακής διατροφής, όπως αυτή συντάχθηκε από την κυρία Τριχοπούλου και τους συνεργάτες της, ορίστηκε ανάλογα με το φύλο μία τιμή κατανάλωσης για 9 ενδεικνυόμενα συστατικά της διατροφής, με βάση την οποία αξιολογούνται οι απαντήσεις των συμμετεχόντων. Η κάθε απάντηση του συμμετέχοντα μπορεί να βαθμολογηθεί με 0 ή με 1 βαθμό. Έτσι, για τα ευεργετικά συστατικά (όπως τα φρούτα, οι ξηροί καρποί, τα λαχανικά, τα όσπρια, το ψάρι, τα δημητριακά) τα άτομα που καταναλώνουν την οριζόμενη τιμή ή μεγαλύτερη ποσότητα λαμβάνουν 1 βαθμό, τα άτομα που καταναλώνουν ποσότητα μικρότερη από την παραπάνω τιμή λαμβάνουν 0 βαθμούς. Στη συνέχεια, βρίσκονται τα συστατικά που θεωρούνται μη ευεργετικά, όπως το κρέας, το κοτόπουλο και τα γαλακτοκομικά προϊόντα τα οποία σπάνια στην Ελλάδα είναι άπαχα ή χαμηλά σε λιπαρά. Τα άτομα των οποίων η κατανάλωση είναι χαμηλότερη από την αντίστοιχη οριζόμενη τιμή, λαμβάνουν 1 βαθμό, τα άτομα των οποίων η κατανάλωση είναι ίση ή μεγαλύτερη από την τιμή λαμβάνουν 0 βαθμούς. Για το αλκοόλ, δίνεται τιμή 1 στους άνδρες που καταναλώνουν ποσότητες από 10-50 γραμ. την ημέρα και την τιμή 0 γι’ αυτούς που καταναλώνουν περισσότερο. Το αντίστοιχο για τις γυναίκες είναι 5-25 γραμμάρια. Τέλος, όσον αφορά την πρόσληψη λίπους χρησιμοποιείται ο λόγος μονοακόρεστων/ κορεσμένων λιπαρών οξέων και αυτό διότι στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες τα μονοακόρεστα από ότι τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
Έτσι το συνολικό σκορ της κλίμακας της μεσογειακής διατροφής ποικίλει από 0 βαθμούς (κατώτατη συμμόρφωση με τη Μεσογειακή δίαιτα) έως 9 βαθμούς (ανώτατη συμμόρφωση με τη Μεσογειακή δίαιτα).
Τα πλεονεκτήματα του μεσογειακού σκορ διατροφής
Το μεσογειακό σκορ διατροφής αξιολογεί τον αντίκτυπο των μεγάλων ποσοτήτων φρούτων, ξηρών καρπών, λαχανικών, οσπρίων και ελαιόλαδου, τα οποία καταναλώνονται από πολλούς ανθρώπους στις χώρες της Μεσογείου. Επίσης, είναι πολύ χρήσιμο για την εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων. Αύξηση 2 βαθμών στο σκορ, σχετίζεται με 25% μείωση της συνολικής θνησιμότητας. Ένα παράδειγμα αλλαγής των διαιτητικών συνηθειών για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι μία σημαντική αύξηση της πρόσληψης μονοακόρεστων λιπαρών οξέων (ελαιόλαδο) συγκριτικά με τα κορεσμένα λιπαρά οξέα (ζωικό λίπος), καθώς και μία σημαντική μείωση κατανάλωσης κρέατος. Το σκορ μεσογειακής διατροφής επιπλέον συσχετίζεται με την εμφάνιση θνησιμότητας από καρκίνο και από καρδιαγγειακά νοσήματα.
Ορισμένες μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες που διεξήχθησαν σε διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, απέδειξαν μια σχέση μεταξύ της μεγαλύτερης προσκόλλησης στη μεσογειακή διατροφή, με μειωμένο κίνδυνο της θνησιμότητας, καθώς και της επίπτωσης σημαντικών χρόνιων παθήσεων. Το 2008, πραγματοποιήθηκε μια μετα-ανάλυση που περιελάμβανε όλες τις προοπτικές μελέτες που διερεύνησαν αυτό το θέμα, και παρατηρήθηκε ότι η αυξημένη τήρηση της μεσογειακής διατροφής παρέχει μια σημαντική προστασία κατά της θνησιμότητας, της εμφάνισης των καρδιαγγειακών παθήσεων, του καρκίνου και των σοβαρότερων χρόνιων εκφυλιστικών ασθενειών (Σακχαρώδης διαβήτης, Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ κ.λπ.). Παράλληλα, επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες έχουν δείξει πως η υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής μειώνει τον κίνδυνο ενός στεφανιαίου επεισοδίου, τόσο σε πρωτογενές όσο και δευτερογενές επίπεδο πρόληψης, καθώς και τον κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου και υπέρτασης. Αναφορικά με το σημαντικό βάρος, αν και καμία επιδημιολογική μελέτη δεν έχει συσχετίσει την υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής με αυξημένο κίνδυνο υπέρβαρου/ παχυσαρκίας, υπάρχουν αρκετές μελέτες που παρέχουν ενδείξεις ότι η μεσογειακή διατροφή μπορεί να σχετίζεται με αύξηση της απώλειας βάρους. Πέρα από τα καρδιομεταβολικά νοσήματα, η επίδραση της υιοθέτησης της μεσογειακής διατροφής έχει μελετηθεί και σε πλήθος άλλων νοσημάτων και υπάρχουν περιορισμένες ακόμη, αλλά σημαντικές ενδείξεις ότι αυτό το διατροφικό πρότυπο συσχετίζεται με μειωμένο επιπολασμό οστεοπόρωσης και ρευματοειδούς αρθρίτιδας, κατάθλιψης και άσθματος, τόσο σε παιδιά, όσο και σε ενήλικες. Όλες οι παραπάνω θετικές επιδράσεις της μεσογειακής διατροφής αποδίδονται κυρίως στις αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές της ιδιότητες, γι’ αυτό και τα νοσήματα που πρωτίστως επηρεάζει είναι όσα οφείλονται σε χρόνια φλεγμονή και στο οξειδωτικό στρες.
Εν κατακλείδι, ακόμη και αν η διατροφή αποτελεί μόνο μία πτυχή του υγιεινού τρόπου ζωής, η μεσογειακή διατροφή φαίνεται να είναι μια εξαιρετική επιλογή για να επιτευχθούν σημαντικά οφέλη για την υγεία.
