Fitness

Σωματοδομή: Aπό τι εξαρτάται;

της Παρασκευής Κουστουράκη

29 Οκτωβρίου 2012

22791 Προβολές

3 λεπτά να διαβαστεί

paragontes pou epireazoun th domh tou anthrwpinou swmatos

Photo source: www.bigstockphoto.com

Προβολή

Το ανθρώπινο σώμα αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής μελέτης για πάρα πολλά χρόνια. Το μεγαλείο και η ποικιλία του, ακόμη και σήμερα, εντυπωσιάζουν. Ξεκινώντας από απλά κύτταρα οδηγούμαστε, μέσω ιστών και οργάνων, στον πολύπλοκο και σοφό ανθρώπινο οργανισμό.

Ποιοι βασικοί παράγοντες καθορίζουν τη δομή του σώματος μας;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η συνένωση πολλών όμοιων κυττάρων οδηγεί στη δημιουργία ιστών (π.χ. μυϊκός), οι οποίοι με τη σειρά τους συνθέτουν τα όργανα (π.χ. στομάχι). Όταν τα όργανα αυτά συντονιστούν, οδηγώντας σε μια προκαθορισμένη λειτουργία, έχουμε τα συστήματα (π.χ. πεπτικό).

Οι κυριότεροι ιστοί του ανθρώπινου οργανισμού είναι ο μυϊκός, ο ερειστικός ή συνδετικός, ο επιθηλιακός και ο νευρικός. Τα οστά, το αίμα και ο λιπώδης ιστός αποτελούν υποκατηγορίες του συνδετικού ιστού. Οι ιστοί οι οποίοι, σε μεγαλύτερο βαθμό, θα διαμορφώσουν τη σωματοδομή και τελικά την εξωτερική εμφάνιση είναι: τα οστά, ο λιπώδης και ο μυϊκός ιστός.

Όλα τα προαναφερόμενα αποτελούν κοινό παρανομαστή σε όλους τους ανθρώπους. Η διαφοροποίηση έγκειται στη συνύπαρξη των ιστών αυτών, στην υπεροχή του ενός έναντι του άλλου, αλλά και στη μορφή που έχει καθένας από αυτούς.

Κληρονομικότητα (γενετικό υλικό) και περιβάλλον φαίνεται πως αποτελούν τους δύο πιο σημαντικούς παράγοντες που καθορίζουν τη μορφή αλλά και την αλληλεπίδραση των ιστών αυτών.

Τι δείχνουν οι μελέτες;

Στην προσπάθεια να διαπιστωθεί η επίδραση του γενετικού υλικού τόσο στο σωματικό βάρος όσο και στη σωματική σύσταση (ποσοστιαίες αναλογίες μυϊκού ιστού, λιπώδους ιστού, οστών και υπόλοιπης μάζας) πραγματοποιήθηκαν μελέτες σε δίδυμα, σε οικογένειες με φυσικούς απογόνους, καθώς και σε οικογένειες με υιοθετημένους απογόνους.

1. Για τα γονίδια

Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Αν και δεν είναι δυνατόν να στηριχτούν με απόλυτη βεβαιότητα φαίνεται πως, τόσο το ποσοστό του λίπους όσο και η κατανομή του, βρίσκονται υπό ισχυρό γενετικό έλεγχο. Αναφορικά με το σκελετό καθώς και το μέγεθος των οστών, τα δεδομένα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα και οι ακριβείς μηχανισμοί παραμένουν, και εδώ, άγνωστοι. Τα γονίδια, για παράδειγμα, που καθορίζουν το ύψος φαίνεται πως είναι πολυάριθμα, ενώ η στιγμή της τελικής ωρίμανσης των οστών πιθανότατα διαφέρει σε άτομα διαφορετικών φυλών. Οι γενετικοί παράγοντες πιστεύεται πως καθορίζουν το 50-80% της διαφορετικότητας της άλιπης μάζας (μυϊκή μάζα και οστά). Επιπλέον, οι παράγοντες που επιδρούν στη σύνθεση και τη σύσταση της μυϊκής μάζας (όπως ορμόνες, ο αυξητικός παράγοντας κ.ά.) έχουν και αυτοί σαφή γενετικό προκαθορισμό.

2. Για το περιβάλλον

Εκτός από τα γονίδια, το περιβάλλον – όπως είπαμε - διαδραματίζει και αυτό το δικό του ρόλο, με τις γυναίκες να επηρεάζονται περισσότερο από αυτό. Οι διατροφικές συνήθειες, καθώς και η σωματική δραστηριότητα, αποτελούν τους δύο πιο μελετημένους περιβαλλοντικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη δομή του σώματος.

Μελέτες του παρελθόντος, που συνέκριναν την επίδραση διάφορων περιβαλλοντικών παραγόντων (διατροφική πρόσληψη υδατανθράκων και λίπους, κάπνισμα, κοινωνικοοικονομική κατάσταση) στην ολική και την κοιλιακή κατανομή του λίπους, κατέληξαν πως η σωματική δραστηριότητα είχε ισχυρότερη επίδραση. Επιπλέον, η επίδρασή της εξαρτάται από το είδος και τη διάρκεια της άσκησης, το φύλο και το τμήμα του σώματος στο οποίο εφαρμόζεται.

3. Σωματική δραστηριότητα

Σημαντική επίδραση έχει η σωματική δραστηριότητα και στα οστά. Η μακροχρόνια άσκηση, μέτριας έντασης, κατά την παιδική ηλικία, φαίνεται ότι αυξάνει τόσο την οστική μάζα, όσο και το μέγεθος των οστών. Το είδος και η διάρκεια της άσκησης επιδρούν και στη μυϊκή μάζα. Για παράδειγμα, αν και δεν έχει διευκρινιστεί απόλυτα ο μηχανισμός, η άσκηση αντίστασης οδηγεί σε αύξηση της μυϊκής μάζας. Ταυτόχρονα, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις για την αλληλεπίδραση μυϊκής και οστικής μάζας. Ενδέχεται μέχρι την ενηλικίωση, η αύξηση του μεγέθους των μυών που προκαλείται από την προπόνηση, να οδηγεί σε μεγαλύτερη οστική μάζα και σε αύξηση του μεγέθους των οστών.

4. Διατροφή

Ο δεύτερος περιβαλλοντικός παράγοντας που επιδρά στη σωματοδομή, όπως προαναφέρθηκε, είναι η διατροφή. Ποικίλα τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά έχουν μελετηθεί. Αν και τα αποτελέσματα παραμένουν ακόμα αμφίβολα, ίσως μέσω της τροφής να μπορούμε να τροποποιήσουμε ελαφρώς και κατά κάποιο τρόπο τη δομή του σώματος.

Πιθανότατα, η μεγάλη ποικιλία γλυκών, σνακς, ορεκτικών, λιπαρών υλών (βούτυρο, dressings) και υδατανθράκων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη σε συνδυασμό, μαζί με την έλλειψη ποικιλίας λαχανικών, να οδηγούν σε συσσώρευση σωματικού λίπους. Ενδέχεται, η παραπάνω συσχέτιση, να οφείλεται στην υψηλή ενεργειακή πυκνότητα των τροφών αυτών. Επιπλέον, η επαρκής πρόσληψη ασβεστίου φαίνεται ότι σχετίζεται με μικρότερο ποσοστό τόσο ολικού όσο και κοιλιακού λίπους σε υγιείς ενήλικες. Επίσης, έρευνα σε 926 γυναίκες στο Ιράν κατέληξε πως η χαμηλή πρόσληψη βιταμίνης C, καθώς και η αυξημένη πρόσληψη λίπους οδηγούν σε συσσώρευση κοιλιακού λίπους (Azadbakht et al. 2008).

Η μελέτη της επίδρασης της τροφής στα οστά ξεκινά από την εμβρυϊκή ηλικία. Μελετώντας τη διατροφή της εγκύου και την επίδρασή της στο μωρό, έγινε φανερό πως τα επίπεδα βιταμίνης D της μητέρας επηρέαζαν το μέγεθος των οστών του παιδιού. Σε γενικές γραμμές, η διατροφή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, κυρίως η πρόσληψη σιδήρου, μαγνησίου και βιταμίνης C, επιδρά στο ύψος του παιδιού. Σημαντικές ηλικιακές περίοδοι αποτελούν επίσης η βρεφική και εφηβική ηλικία. Η διατροφή στις ηλικίες αυτές, πιθανότατα και η πρωτεϊνική πρόσληψη, επηρεάζουν σημαντικά το ύψος. Η πρωτεϊνική πρόσληψη αποτελεί, εκτός αυτού, και σημαντικό παράγοντα αύξησης της μυϊκής μάζας. Άλλωστε, η αυξημένη πρωτεϊνική πρόσληψη αποτελεί μια από τις συνηθέστερες τεχνικές όσων επιθυμούν την αύξηση του μυϊκού ιστού τους.

Συμπερασματικά

Οστά, μυϊκή μάζα και λιπώδης ιστός λοιπόν, αποτελούν τα τρία σημαντικότερα τμήματα του ανθρώπινου σώματος που τελικά θα διαμορφώσουν τη δομή του. Αναμφίβολα, το γενετικό υλικό έχει τον πρώτο λόγο. Τα γονίδια καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό, τη μορφή, αλλά και τις αλληλεπιδράσεις των ιστών αυτών. Παρ’ όλα αυτά, το περιβάλλον αποτελεί έναν εξίσου σημαντικό παράγοντα που υπεισέρχεται και επιδρά σταδιακά, και αυτό, στο σώμα. Άσκηση και διατροφή έχουν τη δύναμη να τροποποιήσουν και να βελτιώσουν, σε κάποιο βαθμό, όσα τα γονίδια έχουν προκαθορίσει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Azadbakht L, Esmaillzadeh A., Dietary and non-dietary determinants of central adiposity among Tehrani women. Public Health Nutr. 2008 May;11(5):528-34. Epub 2007 Sep 3

Baptista F, Barrigas C, Vieira F, Santa-Clara H, Homens PM, Fragoso I,et al.,The role of lean body mass and physical activity in bone health in children. J Bone Miner Metab. 2012 Jan;30(1):100-8. Epub 2011 Jul 7.

Daly RM, Saxon L, Turner CH, Robling AG, Bass SL. The relationship between muscle size and bone geometry during growth and in response to exercise. Bone. 2004 Feb;34(2):281-7.

Hare-Bruun Helle , FlintAnne , Heitmann Berit L, Glycemic index and glycemic load in relation to changes in body weight, body fat distribution, and body composition in adult Danes. Am J Clin Nutr. 2006 Oct;84(4):871-9; quiz 952-3.

Leary S, Ness A, Emmett P, Davey Smith G; ALSPAC Study Team. Maternal diet in pregnancy and offspring height, sitting height, and leg length. J Epidemiol Community Health. 2005 Jun;59(6):467-72.

Little BB, Malina RM. Gene-environment interaction in skeletal maturity and body dimensions of urban Oaxaca Mestizo schoolchildren. Ann Hum Biol. 2007 Mar-Apr;34(2):216-25

Löfgren B, Detter F, Dencker M, Stenevi-Lundgren S, Nilsson JÅ, Karlsson MK., Influence of a 3-year exercise intervention program on fracture risk, bone mass, and bone size in prepubertal children. J Bone Miner Res. 2011 Aug;26(8):1740-7. doi: 10.1002/jbmr.381

Malis C, Rasmussen EL, Poulsen P, Petersen I, Christensen K, Beck-Nielsen H, et al., Total and regional fat distribution is strongly influenced by genetic factors in young and elderly twins. Obes Res. 2005 Dec;13(12):2139-45

McCrory Megan A , Fuss Paul J , McCallumJoy E , YaoManjiang , VinkenAngela G , Nicholas P Hays, and Susan B Roberts. Dietary variety within food groups: association with energy intake and body fatness in men and women1. American Society for Clinical Nutrition1999

Nabulsi Mona, Mahfoud Ziyad, El-Rassi Rola, Al-Shaar Laila, Maalouf Joyce, El-Hajj Fuleihan Ghada, Gender Differences in the Heritability of Musculoskeletal and Body Composition Parameters in Mother-Daughter and Mother-Son Pairs. Journal of Clinical Densitometry. 2012 Jun 14

Puthucheary Z, Skipworth JR, Rawal J, Loosemore M, Van Someren K, Montgomery, Genetic influences in sport and physical performance. HESports Med. 2011 Oct 1;41(10):845-59. doi: 10.2165/11593200-000000000-00000.

Rauch F., Bone growth in length and width: the Yin and Yang of bone stability. J Musculoskelet Neuronal Interact. 2005 Jul-Sep;5(3):194-201.

Ribeiro Vieira P, de Faria E, de Faria F, Sperandio N, Araújo C, Stofeles R, et al., Factors associated with adiposity in normal weight female adolescents with adequate and high percent body fat: elaborating a risk model. Arch Latinoam Nutr. 2011 Sep;61(3):279-87.

Samaras K, Kelly PJ, Chiano MN, Spector TD, Campbell LV. Genetic and environmental influences on total-body and central abdominal fat: the effect of physical activity in female twins. Ann Intern Med. 1999 Jun 1;130(11):873-82.

Sanal E, Ardic F, Kirac S., Effects of aerobic or combined aerobic resistance exercise on body composition in overweight and obese adults: gender differences. a randomized intervention study. Eur J Phys Rehabil Med. 2012 May 8. [Epub ahead of print]

Schoenfeld BJ. The mechanisms of muscle hypertrophy and their application to resistance training. J Strength Cond Res. 2010 Oct;24(10):2857-72.

Schousboe K, Visscher PM, Erbas B, Kyvik KO, Hopper JL, Henriksen JE, et al., Twin study of genetic and environmental influences on adult body size, shape, and composition. Int J Obes Relat Metab Disord. 2004 Jan;28(1):39-48

Schousboe K, Willemsen G, Kyvik KO, Mortensen J, Boomsma DI, Cornes BK, Davis CJ, et al., Sex differences in heritability of BMI: a comparative study of results from twin studies in eight countries. Twin Res. 2003 Oct;6(5):409-21

Silventoinen K, Pietiläinen KH, Tynelius P, Sørensen TI, Kaprio J, Rasmussen F., Genetic and environmental factors in relative weight from birth to age 18: the Swedish young male twins study. Int J Obes (Lond). 2007 Apr;31(4):615-21

Skinner ML, Simpson JA, Buchholz AC., Dietary and total calcium intakes are associated with lower percentage total body and truncal fat in young, healthy adults. J Am Coll Nutr. 2011 Dec;30(6):484-90

Viljakainen HT, Saarnio E, Hytinantti T, Miettinen M, Surcel H, Mäkitie O, et al. Maternal vitamin D status determines bone variables in the newborn. J Clin Endocrinol Metab. 2010 Apr;95(4):1749-57. Epub 2010 Feb 5