Χημειοθεραπεία

Καρκίνος: Η 2η Αιτία Θανάτου Παγκοσμίως

Ο καρκίνος αποτελεί αντικείμενο έρευνας σε παγκόσμιο επίπεδο δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει τη δεύτερη αιτία θανάτου στον κόσμο, μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Η αλματώδης πρόοδος και η συνεχής διερεύνηση των γνώσεων ως προς την παθογένεια, την αιτιολογία και τη θεραπεία των νεοπλασμάτων συντηρεί το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για την επιτήρηση και την καταγραφή των περιπτώσεων του καρκίνου.

Έχοντας συνειδητοποιήσει τις πολλαπλές επιπτώσεις που επιφέρει ο καρκίνος τόσο στο ατομικό (ασθενής) όσο και στο ευρύ κοινωνικό περιβάλλον (οικογένεια ή κοινωνία), η ανάγκη σωστής θεραπείας και φυσικά πρόληψης της νόσου είναι αναγκαία.

Θεραπεία του καρκίνου είναι φαρμακευτικά η χημειοθεραπεία και σε ορισμένες μορφές κακοήθειας είναι η χειρουργική αφαίρεση του όγκου, εφόσον αυτό είναι δυνατό και εγκρίνεται από τα πρωτόκολλα αντιμετώπισης με εξατομίκευση στην προσέγγιση για κάθε ασθενή.

Χημειοθεραπεία: Τι είναι;

Πιο αναλυτικά, μιλώντας για την χημειοθεραπεία, αυτή είναι η χορήγηση κυτταροτοξικών φαρμάκων για την καταπολέμηση του όγκου. Τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα συνήθως εμποδίζουν τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό είτε με κατευθείαν δράση στο DNA, είτε εμποδίζοντας τον μηχανισμό της διαίρεσης του κυττάρου. Επειδή προκαλούν βλάβη σε βασικό και δομικό μηχανισμό του κυττάρου ονομάζονται κυτταροτοξικά.

Η χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται ευρύτατα κατά την πορεία της νόσου με σκοπό την ίαση, είτε και ως ανακουφιστική μέθοδος. Επιπλέον, η χημειοθεραπεία σε μερικούς τύπους καρκίνου θεωρείται ως θεραπεία πρώτης επιλογής, όπως είναι για παράδειγμα στο μικροκυτταρικό καρκίνωμα του πνεύμονα , ενώ σε άλλους θεωρείται απαραίτητο συμπλήρωμα της χειρουργικής επέμβασης, όπως για παράδειγμα στον καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου ή των ωοθηκών. Μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν ότι η χορήγηση συμπληρωματικής χημειοθεραπείας στα χειρουργήσιμα νεοπλάσματα που προαναφέραμε αυξάνει την επιβίωση κααι τις πιθανότητες ίασής τους.

Η σύγχρονη χημειοθεραπεία παράλληλα με τη βελτίωση της υποστηρικτικής αγωγής, έχει ισχυροποιήσει τη θέση της επιστημονικής κοινότητας απέναντι στον καρκίνο.  Έτσι αυξάνονται τα ποσοστά ιάσεων, καθώς και η επιβίωση των ασθενών, ενώ η χημειοθεραπεία μπορεί να είναι πλέον πολύ καλά ανεκτή στην πλειονότητα των περιπτώσεων, καταρρίπτοντας έτσι τα παλιά στερεότυπα.

Βασικές Αρχές Χημειοθεραπείας

Βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη ενός νεοπλάσματος είναι η διαταραχή της ισορροπίας ανάμεσα στον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την κυτταρική καταστροφή, δηλαδή τον ρυθμό γέννησης και θανάτου του κυττάρου. Η κατανόηση του ρυθμού ανάπτυξης και της κινητικής του κυττάρου έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης στην ογκολογία για αρκετούς λόγους.

Αυτοί αναλύονται παρακάτω:

1. έχει παρατηρηθεί διαφορά ως προς την ευαισθησία του κυττάρου τόσο στην ακτινοθεραπέια, όσο και στην χημειοθεραπέια ανάλογα με τη φάση του κυτταρικού κύκλου, δηλαδή ανάλογα σε ποιά φάση ανάπτυξης βρίσκεται το κύτταρο.
2. ο ρυθμός ή ο δείκτης πολλαπλασιαμού των καρκινικών κυττάρων παρουσιάζει συσχέτιση με τη βιολογική επιθετικότητα και το μεταστατικό δυναμικό του όγκου, δηλαδή πόσο ικανή είναι η μορφή καρκίνου να δώσει μεταστάσεις σε άλλα όργανα και να εξελιχθεί σε επιθετικότερη μορφή καρκίνου.
3. ο ρυθμός ανάπτυξης των διαφόρων τύπων καρκίνου παρέχει συνήθως χρήσιμες πληροφορίες για την φυσική εξέλιξη και την πορεία τους.
4. δίνεται η δυνατότητα διερεύνησης σε μοριακό επίπεδο των πολλαπλών διαταραχών που σχετίζονται με το ρυθμιστικό έλεγχο της ανάπτυξης του όγκου με την ελπίδα να οδηγήσουν σε νέες δυνατότητες στη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου.

Πως γίνεται η χορήγηση της;

Η χημειοθεραπεία χορηγείται ενδοφλεβίως, δηλαδή με ειδικό καθετήρα που τοποθετείται από εξειδικευμένο νοσηλευτικό ή ιατρικό προσωπικό συνήθως σε κάποια εμφανώς εύκολα προσβάσιμη φλεβική οδό. Γίνεται συνήθως σε ειδικές πολυθρόνες ή σε αναπαυτικά κρεβάτια κλινικής και διαρκεί ανάλογα με το φάρμακο λίγες ώρες.  Ο ασθενής συνήθως έρχεται για να κάνει την θεραπεία του πρωινή ώρα και φεύγει ως το μεσημέρι, εκτός εξαιρέσεων που ο αρμόδιος θεράπων ιατρός πρέπει να τον νοσηλεύσει για περισσότερο χρονικό διάστημα, ώστε να τον παρακολουθήσει. 

Κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας, ο ασθενής μπορεί να κάνει πράγματα που τον ευχαριστούν και που τον βοηθούν να περάσει η ώρα του όμορφα, όπως να διαβάζει, να βλέπει τηλεόραση, να είναι στον υπολογιστή, να μιλάει με κάποιο συνοδό ή στο τηλέφωνο. Δεν είναι επικίνδυνος για το περιβάλλον ούτε εκπέμπει κάποια παθολογική ακτινοβολία.

Χρυσοί Κανόνες Χημειοθεραπείας

Ο συνδυασμός φαρμάκων πρέπει να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα με κλινικά αποδεκτή τοξικότητα, δηλαδή με τις λιγότερες τυχόν παρενέργειες για το προφίλ του ασθενούς.

Η θεραπεία είναι απαραίτητο να επαναλαμβάνεται μετά την αποδρομή των τοξικών φαινομένων, εφόσον αυτά εμφανιστούν και όχι κατά τη διάρκεια εμφάνισής τους, γιατί όπως είναι λογικό αυξάνεται η δυναμική τους.

Οι δόσεις πρέπει να χορηγούνται κατά τακτά χρονικά διαστήματα και το μεσοδιάστημα αυτών να ειναι σίγουρα μικρότερο από τον χρόνο που απαιτείται για να διπλασιαστούν τα κύτταρα του όγκου, ώστε θεωρητικά και πρακτικά να προλάβουμε χτυπώντας το καρκινικό κύτταρο πριν την αναγέννησή του.

Ο ολικός αριθμός των θεραπειών σε έναν ευαίσθητο όγκο, με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει αθροιστική τοξικότητα –παρενέργειες της θεραπείας- ούτε ανάπτυξη φαρμακευτικής αντοχής –δηλαδή αναποτελεσματικότητα της θεραπείας από ένα σημείο και μετά, υπολογίζεται από τον αρχικό αριθμό των νεοπλασματικών κυττάρων, την αποτελεσματικότητα του συνδυασμού των φαρμακευτικών σκευασμάτων και τα μεσοδιαστήματα της θεραπείας.

Τύποι Χημειοθεραπείας

Είναι αρχικά η συμπληρωματική χημειοθεραπέια, αμέσως μετά την τοπική θεραπεία (ριζική χειρουργική επέμβαση ή ακτινοθεραπεία), η οποία έχει τελικό στόχο την ολική εκρίζωση του όγκου και της νόσου. Η λογική της είναι να αντιμετωπιστεί η πιθανή μεταστατική πορεία της νόσου, ώστε να εκριζωθούν οι πιθανές μεταστάσεις και να επιτευχθούν μεγαλύτερα ποσοστά πιθανής ίασης της νόσου.

Επίσης, είναι η θεραπεία εφόδου ή προεγχειρητική χημειοθεραπεία, η οποία χρησιμοποιείται πριν από την τοπική θεραπεία και σκοπό έχει την υποσταδιοποίηση της νόσου, ώστε η τοπική θεραπεία να εφαρμοστεί με καλύτερες τοπικά συνθήκες. Βοηθά και στην ανταπόκριση του όγκου στην συγκεκριμένη θεραπεία και η κύρια εφαρμογή της είναι η διατήρηση ζωτικών φυσιολογικών οργάνων.

Τέλος, έχουμε την χημειοθεραπεία γενικευμένης νόσου. Αυτή χρησιμοποιείται κυρίως ως ανακουφιστική θεραπεία και σε λίγες περιπτώσεις μπορεί να επιφέρει ίαση της νόσου.

Ποιος ο ρόλος της διατροφής κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας;

Η σωστή διατροφή είναι πολύ σημαντική στους ασθενείς με καρκίνο. Η παρακολούθηση της διατροφικής πρόσληψης και της μεταβολής του βάρους ενός καρκινικού ασθενή είναι απαραίτητο να αρχίζει αμέσως μόλις διαγνωστεί, προκειμένου να εντοπιστούν τα διατροφικά προβλήματα που χρήζουν υποστήριξης, και φυσικά να επαναλαμβάνεται τακτικά, ανάλογα με τη σταθερότητα της κλινικής κατάστασης.

Η συχνή παρουσία υποθρεψίας στους καρκινικούς ασθενείς επιδρά αρνητικά στην ανταπόκρισή τους στη θεραπεία γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντική η συνεκτίμηση της διατροφής ως πεδίο δράσης και φροντίδας. Οι παρακάτω κατευθυντήριες οδηγίες από την ESPEN αναφέρονται σε όλους τους καρκινικούς ασθενείς.

ESPEN: Κατευθυντήριες Οδηγίες

Ο κύριος στόχος πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τις θεραπείες είναι η πρόσληψη επαρκών θερμίδων για τη διατήρηση του βάρους και για να αποτρέπεται η απώλεια μυϊκής μάζας . Επιπλέον, η πρόσληψη επαρκούς ποσότητας πρωτεΐνης τόσο για την αποκατάσταση και αναδόμηση των υγιών ιστών όσο και για τη βελτιστοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος και την καταπολέμηση των λοιμώξεων, της δύναμης και της ανοχής στις θεραπείες.

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο είναι η μείωση σωματικού βάρους. Αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες:

• Ο πρώτος παράγοντας αφορά την αύξηση του βασικού μεταβολισμού που προκαλείται από τον ίδιο τον καρκίνο, την απώλεια μυϊκής μάζας και την απώλεια του λιπώδους ιστού.
• Ο δεύτερος παράγοντας αφορά τις παρενέργειες της αντινεοπλασματικής θεραπείας όπως ανορεξία, εμετοί, ναυτία, διάρροια, δυσκοιλιότητα, αλλοιωμένη γεύση και όσφρηση και τους ψυχολογικούς παράγοντες όπως κατάθλιψη ή παραίτηση που συχνά οδηγούν σε ανορεξία ή σε άρνηση για λήψη τροφής. 

Αυξημένη Απώλεια Βάρους

Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει πως οι ασθενείς οι οποίοι έχουν αυξημένη απώλεια βάρους παρουσιάζουν και μικρότερα ποσοστά επιβίωσης. Πιο συγκεκριμένα, η απώλεια μυϊκής μάζας έχει σχετιστεί άμεσα με την επιβίωση των ασθενών και έχει φανεί να ευνοεί την επιδείνωση της νόσου και την τοξικότητα της θεραπείας. Αυτό που συχνά υποεκτιμάται είναι ότι και οι παχύσαρκοι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν απώλεια μυϊκής μάζας. Αυτό είναι δύσκολο να διαγνωσθεί για αυτό χρειάζονται κάποιες συγκεκριμένες βιοχημικές εξετάσεις.

Ινσουλινοαντίσταση

Οι ασθενείς που χάνουν βάρος και παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη, ωφελούνται από αύξηση του ποσοστού ενέργειας που προέρχεται από λίπος, σε σχέση με την ενέργεια που προέρχεται από υδατάνθρακες. Αυτό έχει σκοπό να αυξήσει την ενεργειακή πυκνότητα και να μειώσει το γλυκαιμικό φορτίο.

Συμπληρώματα Διατροφής

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα κακοήθη νεοπλάσματα δε θεραπεύονται με βιταμίνες ή με άλλα συμπληρώματα διατροφής. Όμως τα συγκεκριμένα σκευάσματα μπορεί να βελτιώσουν την υγεία των ασθενών και να μειώσουν την ένταση και σοβαρότητα των παρενεργειών. Η συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών και μετάλλων είναι καλό να κυμαίνεται στο RDA και να αποφεύγεται η χρήση υψηλών δόσεων μικροθρεπτικών στοιχείων, χωρίς να υπάρχει ανεπάρκεια.

Διαχείριση Υποθρεψίας

Σε ασθενείς με προχωρημένο επίπεδο καρκίνου, που υπόκεινται σε χημειοθεραπεία και βρίσκονται σε κίνδυνο υποθρεψίας:

• Συστήνεται η συμπληρωματική χορήγηση ω3 λιπαρών οξέων για να βελτιώσουν τη διάθεση, την πρόσληψη τροφής, την άλιπη μάζα και το σωματικό βάρος
• Επίσης, συστήνεται η λήψη κορτικοστεροειδών για να αυξήσουν την όρεξη των καρκινικών ασθενών με προχωρημένη νόσο για συγκεκριμένο διάστημα (1- 3 εβδομάδες) λαμβάνοντας υπόψιν τις παρενέργειες (μυϊκός καταβολισμός, αντίσταση στην ινσουλίνη, μολύνσεις).
• Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να συστήσουμε τη λήψη κανναβοειδών για την αύξηση της όρεξης καθώς και την λήψη ανδρογόνων για την αύξηση της μυϊκής μάζας.
• Συστήνεται η αποφυγή εφαρμογής διαιτητικών σχημάτων (π.χ. κετογονικη) που περιορίζουν την ενεργειακή πρόσληψη σε ασθενείς με υποθρεψία ή κίνδυνο υποθρεψίας.
• Ταυτόχρονα, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να υποστηρίξουν την επιλογή μιας χαμηλής βακτηριακής δίαιτας για την πρόληψη της μόλυνσης.

Η αύξηση της πρόσληψης τροφής από το στόμα, όταν ένας καρκινοπαθής βρίσκεται σε κατάσταση υποθρεψίας αλλά μπορεί να φάει, είναι ζωτικής σημασίας και περιλαμβάνει τη διατροφική συμβουλευτική, την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων που εμποδίζουν την κατανάλωση φαγητού και τη χορήγηση πόσιμων συμπληρωμάτων.

Εξειδικευμένα θρεπτικά σκευάσματα

Η διατροφική υποστήριξη από το στόμα μπορεί να γίνει με θρεπτικά σκευάσματα που ενισχύουν τα γεύματα (παραδείγματος χάριν με σκόνες που προστίθενται σε γεύματα ή ποτά), σνακ και ροφήματα, ανάμεσα στα γεύματα για την ενίσχυση της προσλαμβανόμενης τροφής.

Τα θρεπτικά σκευάσματα εξειδικευμένα για τον καρκίνο έχουν υψηλή περιεκτικότητα πρωτεϊνών και ενέργειας. Περιέχουν επίσης εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και δοκοεξανοϊκό οξύ (DHA), τα οποία εμποδίζουν τη μυϊκή απώλεια στον καρκίνο και βελτιώνουν την ανοσοποιητική λειτουργία. Τα πόσιμα θρεπτικά σκευάσματα είναι διαθέσιμα σε διάφορες υφές και γεύσεις για να βελτιώσουν τη γεύση και την αποδοχή της τροφής. Συνολικά, τα θρεπτικά σκευάσματα παρέχουν μια αξιόπιστη και υπολογίσιμη μέθοδο συμπλήρωσης και δεδομένου ότι αυτά δεν καταστέλλουν την όρεξη, είναι μια χρήσιμη προσθήκη στο φυσιολογικό φαγητό.

Εάν η διατροφή μέσω της στοματικής κοιλότητας είναι ανεπαρκής, συστήνεται να προτιμάται η εντερική διατροφή από την παρεντερική. Σε περιπτώσεις σοβαρής εντερικής ανεπάρκειας λόγω εντερίτιδας από ακτινοβολία, χρόνιας απόφραξης του εντέρου, συνδρόμου βραχέος εντέρου, περιτοναϊκής καρκίνωσης ή χυλοθώρακα, η διατροφική κατάσταση μπορεί να διατηρηθεί με παρεντερική διατροφή.

Εάν η εντερική οδός δεν ενέχει σοβαρό κίνδυνο, προτιμάται γενικά η εντερική διατροφή. Σε ασθενείς με όγκους που δυσχεραίνουν την πρόσληψη από το στόμα ή τη μεταφορά τροφής στην άνω γαστρεντερική οδό (GI), η διατροφική κατάσταση μπορεί να σταθεροποιηθεί με εντερική διατροφή.

Τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται στο σωλήνα εντερικής σίτισης είναι ειδικά διατροφικά σκευάσματα σε υγρή μορφή που έχουν σχεδιαστεί ώστε να έχουν χαμηλό υπόλειμμα και συνεπώς ελαττωμένο κίνδυνο παρεμπόδισης των σωλήνων μεταφοράς.

Η διατροφική υποστήριξη μπορεί να είναι απαραίτητη μόνο προσωρινά προκειμένου να διορθώσει τυχόν διατροφικές ελλείψεις ή σε μόνιμη βάση, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση που η χειρουργική επέμβαση έχει επηρεάσει την ικανότητά μάσησης ή πέψης της τροφής.

Παράλληλα, η διατροφή κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας καλό είναι να βασίζεται σε ό,τι είναι ανεκτό με τη διαχείριση των συμπτωμάτων.

Παρενέργειες Χημειοθεραπείας – Τοξικότητα

Ανάμεσα στα όργανα τα οποία συχνά προσβάλλονται από τους χημειοθεραπευτικούς παράγοντες, που χρησιμοποιούνται στην θεραπεία του καρκίνου, είναι κυρίως ο μυελός των οστών και τα κύτταρα του αίματος. Η χημειοθεραπεία προκαλεί κυτταροπενία, δηλαδή πτώση του αριθμού των κυττάτων του αίματος. Ανάλογα με το φάρμακο που χρησιμοποιείται μπορεί να προβλεφθεί και ο βαθμός καταστολής του μυελού των οστών. Και φυσικά ανάλογα με τον βαθμό καταστολής καθορίζονται οι μέγιστες ανεκτές δόσεις, η θέση ενός φαρμάκου σε ένα χημειοθεραπευτικό πρόγραμμα, ο τρόπος χορήγησης και η συχνότητα χορήγησης ενός ή περισσοτέρων φαρμάκων. Το πόση κυτταροπενία θα προκαλέσει το χημειοθεραπευτικό σχήμα εξαρτάται από την ηλικία του ασθενή, τις εφεδρείες του μυελού των οστών, την κατάστση θρέψης του ασθενή, τον βαθμό ανεπάρκειας του μυελού των οστών από προηγούμενες ασθένειες και θεραπείες και την ικανότητα νεφρών και ήπατος να μεταβολίζουν και να αποβάλλουν το συγκεκριμένο φάρμακο.

Πολύ συχνή παρενέργεια είναι η νεφροτοξικότητα, δηλαδή η νεφρική βλάβη στα σπειράματα ή τα νεφρικά σωληνάρια, η οποία ίσως και να εξελιχθεί σε νεφρική ανεπάρκεια, οξεία ή χρόνια.

Επιπλέον, μπορεί να προκαλέσει τοξικότητα από το γαστρεντερικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ηπατοτοξικότητα: βλάβη στο ήπαρ πιθανότατα επειδή στην περιοχή συνήθως συμβαίνει υψηλή συγκέντρωση πυκνοτήτων του φαρμάκου ή των μεταβολιτών του. Επίσης η ναυτία και ο έμετος είναι δύο συχνές παρενέργεις στους ασθενείς που υπόκεινται σε χημειοθεραπεία. Πολλές φορές συμβαίνει να κάνει κανείς εμετό και μόνο στη θέα του νοσοκομειακού περιβάλλοντος ή και λόγω άλλων καταστάσεων που έχουν συνδεθεί με τη διαδικασία της χημειοθεραπείας.

Η θεραπεία με αντινεοπλασματικά φάρμακα είναι δυνατό να προκαλέσει διάφορους τύπους καρδιαγγειακής βλάβης, όπως αλλαγές στο ηλεκτροκαρδιογράφημα, σοβαρές αρρυθμίες, υπόταση, μέχρι και έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Νευροτοξικότητα, πνευμονική και δερματολογική τοξικότητα είναι επίσης παρενέργειες της χημειοθεραπείας. Τα νευρολογικά σύνδρομα που οφείλονται στη χορήγηση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων καλύπτουν όλο το φάσμα της «νευρολογικής νόσου», από τη νευρίτιδα ως τη διάχυτη εγκεφαλοπάθεια. Τέλος μια πλειάδα δερματολογικών εκδηλώσεων από το δέρμα μπορεί να εμφανιστούν και να οφείλονται σε επιδείνωση προηγούμενων δερματολογικών προβλημάτων, σε λοιμώξεις, σε μεταστατικές βλάβες, σε διαταραχές θρέψης ή σε φαρμακευτικά εξανθήματα. Τέτοια είναι η στοματίτιδα, η αλωπεκία, η υπέρχρωση δέρματος, οι διαταραχές των ονύχων ή η αλωπεκία.

Αντιδράσεις υπερευαισθησίας μπορεί να παρατηρηθούν, οι οποίες θυμίζουν οξείες αλλεργικές αντιδράσεις, αλλά και τοξικότητα στις γονάδες, δηλαδή υπογονιμότητα.

Από τις υπόλοιπες παρανεοπλασματικές επιπλοκές, αξίζει να ανφέρουμε τον πυρετό. Η εμφάνισή του σε ασθενείς με νεοπλασματικά νοσήματα είναι αρκετά συχνή, έως και σε ποσοστό 30%. Στα αίτια του πυρετού είναι οι λοιμώξεις, το ίδιο το νεόπλασμα, τα φάρμακα, οι μεταγγίσεις παραγώγων του αίματος και αυτοάνοσα νοσήματα.

Διατροφικά Tips για τις επιπλοκές της Χημειοθεραπείας

Ανορεξία - Απώλεια βάρους

• Προτείνεται η κατανάλωση συχνών και μικρών γευμάτων, τύπου σνακ, τα οποία καταναλώνονται εύκολα ενδιάμεσα στα κύρια γεύματα. Μερικές καλές επιλογές αποτελούν τα κράκερ με τυρί, κέικ, παγωτό, κρέμα και ξηροί καρποί.
• Αύξηση της κατανάλωσης πρωτεϊνούχων τροφών (κρέας, πουλερικά, ψάρια, γαλακτοκομικά, αυγά, τα φασόλια, ο αρακάς, η σόγια κ.λ.π.).
• Κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας τροφίμων και ροφημάτων στο πρωινό γεύμα και όταν υπάρχει το αίσθημα πείνας.
• Τα φαγητά υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες είναι καλό να καταναλώνονται στην αρχή του γεύματος, όταν η όρεξή είναι μεγαλύτερη.
• Αν είναι εφικτό, ένας περίπατος πριν το γεύμα για να ανοίξει η όρεξη.
• Αν οι μυρωδιές του φαγητού ενοχλούν, κατανάλωση κρύου φαγητού ή σε θερμοκρασία δωματίου, με διαφορετικά μπαχαρικά.
• Πρόσληψη υγρών μεταξύ των γευμάτων και όχι μαζί με το φαγητό καθώς η κατανάλωση υγρών στη διάρκεια του γεύματος ευνοεί την δημιουργία κορεσμού πιο σύντομα.
• Κατά τη διάρκεια των γευμάτων προτείνεται να καταναλώνονται μόνο λίγες και μικρές γουλιές από υγρά.
• Κατανάλωση υγρών πλούσια σε θερμίδες στη διάρκεια της ημέρας όπως χυμοί, νέκταρ φρούτων, γάλα ή φρούτα χτυπημένα στο μπλέντερ με γιαούρτι.

Αύξηση βάρους

• Επιλογή υγιεινών τροφών, όπως λαχανικά, φρούτα, δημητριακά ολικής άλεσης και όσπρια. Αυτές οι τροφές είναι χαμηλές σε θερμίδες και πλούσιες σε θρεπτικές ουσίες και φυτικές ίνες που ευνοούν την αίσθηση κορεσμού.
• Προσοχή στο μέγεθος των μερίδων.

Αναιμία

• Αύξηση της κατανάλωσης τροφών πλούσιων σε σίδηρο. Τέτοια τρόφιμα είναι: κρέας, πουλερικά, συκώτι, μύδια, στρείδια, γαρίδες, τόνος, φακές, φασόλια, σπανάκι, αρακάς, μπρόκολο, αυγά, δημητριακά.
• Για καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου, προτείνεται η κατανάλωση στο ίδιο γεύμα με τις προαναφερόμενες τροφές, τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνη C, όπως πορτοκάλι, γκρέιπφρουτ, πεπόνι, φράουλες, μανταρίνι, ακτινίδιο, ντομάτα, λάχανο, κουνουπίδι, σπανάκι, μπρόκολο, πιπεριές, λαχανάκια Βρυξελλών, λεμόνι.
• Αποφυγή κατανάλωσης στο ίδιο γεύμα τροφών πλούσιων σε σίδηρο και γαλακτοκομικών προϊόντων, όπως γάλα, γιαούρτι και τυρί.
• Αποφυγή κατανάλωσης τροφών πλούσιων σε φυτικά οξέα, όπως το σιτάρι, τα όσπρια και το ρύζι.
• Αποφυγή κατανάλωσης τροφών πλούσιων σε φαινόλες, όπως τσάι, καφές, κακάο και καφεινουχα αναψυκτικά.

Ναυτία

• Κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων.
• Αποφυγή κατανάλωσης υγρών κατά τη διάρκεια των γευμάτων.
• Αποφυγή κατανάλωσης ζεστών τροφών ή υγρών. Προτίμηση σε κρύα ή σε θερμοκρασία δωματίου.
• Αποφυγή της έκθεσης σε οσμές φαγητών (στο χώρο που μαγειρεύονται τα φαγητά)
• Προτείνονται: τοστ, κράκερ, φρυγανιές, κριτσίνια, γιαούρτι, κρέμα, κρύα δημητριακά, βραστές πατάτες, ρύζι, φιδές, κοτόπουλο βραστό ή ψητό, κομπόστες, ζελέ, σορμπέ και γρανίτες, ζεστά δημητριακά π.χ. νιφάδες βρωμης (porridge)
• Yγρά όπως νερό, ζωμός, χυμός κράνμπερι και αναψυκτικά χωρίς ανθρακικό, πιπερόριζα, τρίμμα πάγου
• Χαλάρωση των ρούχων. Αναπνοές σε καθαρό αέρα.
• Αποφυγή της κατάκλισης αμέσως μετά τα γεύματα.
• Αποφυγή κατανάλωσης τροφής για τουλάχιστον 1-2 ώρες πριν από τη χημειοθεραπεία.

Εναλλακτικά, η διατροφική υποστήριξη μπορεί να γίνει με ειδικά σχεδιασμένα θρεπτικά σκευάσματα που λαμβάνονται από το στόμα ή χορηγούνται σε υγρή μορφή μέσω σωλήνων στο στομάχι ή στο λεπτό έντερο.

Έμετος

• Αποφυγή κατανάλωσης τροφών ή υγρών μέχρι τον πλήρη έλεγχο του αισθήματος της έμεσης.
• Όταν το αίσθημα αυτό ελεγχθεί, δοκιμή μικρών ποσοτήτων "καθαρών" υγρών, όπως νερό ή ζωμός, χυμό κράνμπερι, χλιαρό ζωμό ή αναψυκτικά χωρίς ανθρακικό (τα ανθρακούχα ποτά προκαλούν συχνά ρέψιμο το οποίο μπορεί να προκαλέσει εκ νέου έμετο).
• Αρχικά δοκιμή με 1 κουταλάκι του γλυκού κάθε 10 λεπτά της ώρας, σταδιακή αύξηση της ποσότητας σε 1 κουταλιά της σούπας, 2 κουταλιές της σούπας κοκ.
• Όταν το αίσθημα ελεγχθεί πλήρως, δοκιμή κατανάλωσης αρχικά πλήρους υδρικής δίαιτας (μόνο υγρά) και εν συνεχεία μαλακές τροφές κρέμες, γιαούρτι ή ζελέ ή βραστό κοτόπουλο. 

Στοματίτιδα

• Κατανάλωση τροφών που δεν ερεθίζουν και δεν τραυματίζουν κατά τη μάσηση και κατάποση.
• Αποφυγή τροφίμων ή ποτών, όπως: πορτοκάλι, γκρέιπφρουτ, λεμόνι, μανταρίνι, ντομάτα, αλμυρά - πικάντικα, ωμά φρούτα ή λαχανικά, φρυγανιές, κράκερ, κριτσίνια, παξιμάδι, ξηροί καρποί, τσιπς.
• Αποφυγή της χρήσης στοματικών διαλυμάτων που περιέχουν αλκοόλ.
• Πριν από την κατανάλωση οποιασδήποτε τροφής, προτείνεται η κοπή της σε μικρά κομμάτια ή η άλεσή της.
• Προτείνεται η κατανάλωση των υγρών με καλαμάκι.
• Προτείνεται η κατανάλωση ζεστού ζωμού κρέατος, για να απαλύνεται ο πόνος.
• Συχνό ξέπλυμα του στόματος με νερό. Προτείνεται εναλλακτικά το ξέπλυμα με διάλυμα σόδας (1-2 κουταλάκια του γλυκού μαγειρική σόδα διαλυμένα σε 1/4 του λίτρου νερό).
• Μαλακές τροφές που μασιούνται και καταπίνονται εύκολα :μπανάνες, καρπούζι, κομπόστα, νέκταρ ροδάκινου, αχλαδιού και βερίκοκου, πολτοποιημένα λαχανικά, κρεμα (porridge) από νιφάδες βρωμης ,γιαούρτι, μιλκ σέικ, cottage cheese ,κρέμα, ζελέ, φιδές, στραπατσάδα, κιμάς.
• Τροφές που ερεθίζουν το στόμα: εσπεριδοειδή ή χυμοί από γκρέιπφρουτ, πορτοκάλι, λεμόνι και λάιμ, πικάντικα ή αλμυρά φαγητά τουρσιά και γενικά ξινές τροφές, τροφές με ντομάτα όπως κέτσαπ, πίτσα, διάφορες σάλτσες, ξηρές τροφές με τραχιά υφή ή σκληρές. καυτερά μπαχαρικά όπως πιπέρι, τσίλι, μοσχοκάρυδο, γαρίφαλο, κάρυ κλπ.

Ξηροστομία

• Συνιστάται να καταναλώνονται συχνά μικρές γουλιές νερού (και κατά τη διάρκεια των γευμάτων).
• Δοκιμή πολύ γλυκών ή ξινών τροφίμων - ποτών, όπως λεμονάδα ή πορτοκαλάδα.
• Προτείνεται η χρήση στα γεύματα σάλτσας, νερού ή ελαίων.
• Συνιστάται να καταναλώνονται καραμέλες ή τσίκλες.
• Χρήση μαλακτικής κρέμας χειλιών.
• Σχολαστική στοματική υγιεινή, τουλάχιστον τέσσερις φορές την ημέρα.
• Τα ξυλάκια γρανίτας θα ανακουφίσουν από την ξηροστομία. 

Αλλαγή των αισθήσεων της γεύσης και της όσφρησης

• Εάν το κρέας, όπως το μοσχάρι ή το χοιρινό, θεωρείτε ότι έχει περίεργη γεύση ή μυρωδιά, προτείνεται η κατανάλωση εναλλακτικών πηγών πρωτεΐνης (ψάρι, κοτόπουλο, γαλοπούλα, αυγά, γαλακτοκομικά).
• Χρήση μυρωδικών, όπως βασιλικός, ρίγανη ή μαϊντανός.
• Μαρινάρισμα των πουλερικών και των ψαριών με χυμούς φρούτων ή κρασί, σάλτσα σόγιας ή barbeque.
• Η προσθήκη ζάχαρης σε ορισμένες τροφές μπορεί να μετριάσει την πολύ αλμυρή, πικρή ή δυσάρεστη γεύση.
• Εάν οι μυρωδιές είναι ενοχλητικές, προτείνεται το σερβίρισμα των γευμάτων σε θερμοκρασία δωματίου και η συνεχής χρήση του απορροφητήρα κατά το μαγείρεμα.
• Χρήση πλαστικών ή γυάλινων σκευών.
• Χρήση στοματικού διαλύματος. Σχολαστική φροντίδα της στοματικής υγιεινής.

Δυσκοιλιότητα

• Αύξηση της κατανάλωσης υγρών, σε τουλάχιστον οκτώ ποτήρια την ημέρα.
• Κατανάλωση ζεστού ροφήματος μία έως μισή ώρα πριν από τη συνήθη ώρα της κένωσης.
• Αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες, σταδιακά και καταμερισμένα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Προτείνονται φρούτα, λαχανικά, όσπρια, αρτοσκευάσματα ολικής αλέσεως, σικάλεως και πολύσπορα, δημητριακά, ρύζι αναποφλοίωτο, ξηροί καρποί, αποξηραμένα φρούτα.
• Αύξηση της καθημερινής σωματικής δραστηριότητας.

Διάρροια

• Κατανάλωση τουλάχιστον οκτώ ποτηριών υγρών κάθε ημέρα. Η κατανάλωση επαρκούς ποσότητας υγρών είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την αποφυγή της αφυδάτωσης.
• Συνιστάται η κατανάλωση νερού, αραιωμένων χυμών, ζωμού, καφέ ή τσαγιού χωρίς καφεΐνη ή τεΐνη.
• Τα υγρά σε θερμοκρασία περιβάλλοντος γίνονται ευκολότερα ανεκτά από τα πολύ ζεστά ή πολύ κρύα υγρά.
• Κατανάλωση μικρών ποσοτήτων τροφής τακτικά αντί για τρία μεγάλα γεύματα την ημέρα.

Προτιμάτε

• Τροφές με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες όπως λευκό ρύζι, μακαρόνια, λευκό ψωμί και πουρές
• Βρασμένα ή πολτοποιημένα λαχανικά
• Μαλακά φρούτα χωρίς φλούδα όπως μπανάνες και κομπόστες φρούτων
• Γαλοπούλα ή κοτόπουλο χωρίς πέτσα, άπαχο μοσχαρίσιο κιμά, ψάρι και σφιχτοβρασμένα αυγά

Αποφεύγετε

• Τροφές και ποτά που προκαλούν αέρια όπως φασόλια, κρεμμύδια, αεριούχα αναψυκτικά και τσίχλες.
• Τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες όπως μπρόκολο, καλαμπόκι, λάχανο, αρακάς και κουνουπίδι
• Γάλα και ορισμένα γαλακτοκομικά εκτός από το γιαούρτι που γενικά είναι καλά ανεκτό
• Ωμά λαχανικά και φρούτα, ξηρούς καρπούς
• Λιπαρά, τηγανητά, γλυκά ή πολύ πικάντικα φαγητά
• Αλκοολούχα ποτά και ροφήματα με καφεΐνη
• Τσίχλες χωρίς ζάχαρη που περιέχουν σορβιτόλη (υποκατάστατο ζάχαρης με ήπια υπακτική δράση)

Εύκολος (πρόωρος) κορεσμός

• Κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων.
• Περιορισμός της κατανάλωσης υγρών κατά τη διάρκεια των γευμάτων.
• Περιορισμός τηγανητών και λιπαρών τροφών.

Δυσφαγία (δυσκολία στη κατάποση)

• Κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων.
• Καλή μάσηση πριν από τη κατάποση. 
• Κατανάλωση μαλακών τροφών.
• Κατανάλωση γευμάτων σε καθιστή θέση.
• Χρήση σάλτσας ή ελαίου με τα γεύματα.
• Αποφυγή αλατισμένων, πικάντικων, σκληρών τροφών.
• Αποφυγή ψωμιού.
• Πριν από την κατανάλωση οποιασδήποτε τροφής, προτείνεται η κοπή της σε μικρά κομμάτια ή η άλεσή της. Τα πολτοποιημένα τρόφιμα δεν πρέπει να είναι υπερβολικά παχύρρευστα. Αραίωση τους, ανάμειξη με ζωμό, αραιή σάλτσα, γάλα ή νερό.

Όσον αφορά τη φυσική δραστηριότητα του ασθενή με καρκίνο, η διατήρηση ή η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας συστήνεται καθώς βοηθάει την υποστήριξη της μυϊκής μάζας, της συνολικής φυσικής κατάστασης και του μεταβολικού του προφίλ. Συστήνεται ακόμα η αναερόβια εξατομικευμένη άσκηση, πέρα από την αερόβια για να βοηθήσει τη μυϊκή δύναμη και μάζα, εφόσον βέβαια αυτό είναι εφικτό.

Αναγκαία επίσης είναι η λήψη επαρκών ποσοτήτων υγρών για την προστασία των νεφρών και της ουροδόχου κύστης κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Συμπερασματικά

Σε ασθενείς με καρκίνο σε προχωρημένο στάδιο είναι σημαντικό να παρακολουθείται τακτικά η κατάσταση θρέψης, το σωματικό βάρος και η μυϊκή τους μάζα, ενώ η διατροφική υποστήριξη συστήνεται να εφαρμόζεται σε συνεργασία με τον ασθενή, όταν έχει σαν στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της επιβίωσης.