Ο Σακχαρώδης Διαβήτης αποτελεί μια μεταβολική νόσο με κύριο γνώρισμα τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης του αίματος. Προκαλείται λόγω διαταραχής της έκκρισης της ινσουλίνης ή της δράσης αυτής και έχει ως αποτέλεσμα το μη φυσιολογικό μεταβολισμό των υδατανθράκων, των λιπών και των πρωτεϊνών. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι σχεδόν 30% των ασθενών που έχουν προσβληθεί από διαβήτη δεν το γνωρίζουν.
Πόσο συχνά εμφανίζεται ο σακχαρώδης διαβήτης;
H συχνότητα του Σακχαρώδη Διαβήτη αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς παγκοσμίως. Επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι ενώ το 1980 ο αριθμός των διαβητικών στην Ευρώπη αντιστοιχούσε στο 3% του γενικού πληθυσμού, το ποσοστό αυτό έχει ήδη σχεδόν διπλασιαστεί. Σήμερα, περισσότερα από 120 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως πάσχουν από Σακχαρώδη Διαβήτη, προβλέπεται δε ο αριθμός αυτός να φθάσει τα 300 εκατομμύρια μέχρι το 2025 με κύρια αιτία την καθιστική ζωή, την κακή διατροφή και την παχυσαρκία.
Το σάκχαρο στο αίμα είναι μόνιμα αυξημένο στους διαβητικούς ασθενείς και αποτελεί σοβαρό παράγοντα κινδύνου για την εξέλιξη παθήσεων των νεφρών, των αρτηριών, του αμφιβληστροειδούς και των νεύρων.
Αναλογία θρεπτικών συστατικών στο σακχαρώδη διαβήτη
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης αποτελεί μια νόσο στην οποία η διατροφή ενέχει ένα σημαντικό ρόλο. Γενικά ο διαβητικός ασθενής πρέπει να καταναλώνει 3 κύρια γεύματα την ημέρα και 2 ενδιάμεσα σνακ. Τα γεύματα πρέπει να περιλαμβάνουν ποικιλία θρεπτικών συστατικών από όλες τις ομάδες τροφίμων. Η αναλογία τόσο των θερμιδογόνων θρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη) και των μη θερμιδογόνων (βιταμίνες, ανόργανα άλατα) θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη για κάθε διαβητικό.
Πρωτεΐνες
Οι πρωτεΐνες διακρίνονται σε ζωικής και φυτικής προέλευσης. Οι πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης βρίσκονται στο κρέας, στο ψάρι, στα αυγά και στα γαλακτοκομικά προϊόντα. Οι πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης βρίσκονται στους ξηρούς καρπούς, στα όσπρια, στην σόγια καθώς και σε κάποια λαχανικά.
Σε ασθενείς χωρίς ενδείξεις νεφροπάθειας, η πρόσληψη πρωτεϊνών μπορεί να κυμαίνεται στο 10-20% της συνολικής ενέργειας, ενώ σε ασθενείς με συνυπάρχουσα νεφροπάθεια η πρόσληψη των πρωτεϊνών δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 0,8g/Kg σωματικού βάρους την ημέρα.
Υδατάνθρακες
Γενικότερα οι υδατάνθρακες Βρίσκονται σε πολλές τροφές: στα δημητριακά (σιτάρι, σίκαλη, κριθάρι, καλαμπόκι) και στα προϊόντα τους (ψωμί, κέικ, μπισκότα, ζυμαρικά, κ.α.), στα λαχανικά, στα όσπρια, στα φρούτα. Τα κάθε λογής γλυκίσματα, οι πατάτες, τα σταφύλια, τα κάστανα είναι επίσης τροφές ιδιαίτερα πλούσιες σε υδατάνθρακες. Οι υδατάνθρακες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες: Σε απλούς υδατάνθρακες ή σάκχαρα, σύνθετους υδατάνθρακες και φυτικές ίνες.
Για πολλά χρόνια, βασική αρχή για τη ρύθμιση του διαβήτη θεωρούταν η δραστική μείωση της κατανάλωσης υδατανθράκων. Καμία έρευνα ωστόσο δεν απεδείκνυε τα θετικά αποτελέσματα αυτής της τακτικής, ενώ συχνά παρατηρούταν αντιστάθμιση της μείωσης των υδατανθράκων στη δίαιτα από αύξηση του λίπους. Η αυξημένη όμως πρόσληψη λίπους σχετίζεται με την εμφάνιση κι εξέλιξη καρδιαγγειακών νοσημάτων, ειδικά σε μια επιρρεπή πληθυσμιακή ομάδα όπως οι διαβητικοί.
Από πιο σύγχρονες μελέτες, φαίνεται πως ο διαβητικός είναι απαραίτητο να καταναλώνει υδατάνθρακες και μάλιστα το 45-55% της συνολικής ενέργειας ημερησίως. Η κατανομή των υδατανθράκων καθώς και το είδος και η ποσότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας θα πρέπει να επιλέγεται έτσι ώστε να βοηθάει στο φυσιολογικό γλυκαιμικό έλεγχο.
Τι να προσέξετε στην κατανάλωση υδατανράκων;
Σε ασθενείς στους οποίους χορηγείται ινσουλίνη ή υπογλυκαιμικά φάρμακα, ο χρόνος και η δόση των φαρμάκων θα πρέπει να συντονίζονται με την ποσότητα και φύση των υδατανθράκων. Ιδιαίτερα, στους ο διαβητικός είναι απαραίτητο να μάθει να μετριάζει το σύνολο των υδατανθράκων που καταναλώνει μέσα σε μια ημέρα και περαιτέρω να τους καταμερίζει ισόποσα σε περισσότερα και μικρότερα γεύματα.
Για την φύση των υδατανθράκων έχει εισαχθεί ο όρος του γλυκαιμικού δείκτη. Δημιουργήθηκε με το σκεπτικό πως όταν καταναλώνουμε δυο τρόφιμα με την ίδια ποσότητα υδατανθράκων, η αύξηση του μεταγευματικού σακχάρου δεν θα είναι η ίδια. Σε διαβητικούς συνιστάται η κατανάλωση τροφίμων με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια, καρύδια, δημητριακά ολικής αλέσεως και γενικότερα τροφίμων που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες.
Μπορεί ένας διαβητικός να καταναλώνει ζάχαρη;
Επίσης, επιβάλλεται η ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης της ζάχαρης. Αυτό δεν σημαίνει ότι επιβάλλεται οπωσδήποτε ο αποκλεισμός της από την διατροφή του διαβητικού. Πρέπει να υπολογίζουν πόσους υδατάνθρακες και πόσες θερμίδες καταναλώνουν με το γλυκό και να τα αφαιρούν από το ημερήσιο όριο που έχουν για αυτά.
Φρουκτόζη και τεχνητά γλυκαντικά στο διαβήτη
Ωστόσο, η αντικατάστασή της από την φρουκτόζη (η οποία μεταβολίζεται βραδύτερα και δεν προκαλεί τόσο απότομη αύξηση του επιπέδου γλυκόζης στο αίμα όσο η γλυκόζη) ή από υποκατάστατα ζάχαρης στον καφέ ή στο τσάι σας δεν ενδείκνυται. Κλινικές μελέτες κατέδειξαν ότι αυξημένη κατανάλωση φρουκτόζης από τους διαβητικούς (20% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης) είναι δυνατόν να αυξήσει τα επίπεδα της LDL και ολικής χοληστερόλης καθώς και τα τριγλυκερίδια.
Οι διαβητικοί θα πρέπει να διαβάζουν τις ετικέτες των τροφίμων που καταναλώνουν έτσι ώστε να επιλέγουν αυτές με τη λιγότερη ποσότητα ζάχαρης. Το «λίγο» αντιστοιχεί σε λιγότερο από 2g πρόσθετης ζάχαρης ανά 100g προϊόντος και το «πολύ» σε περισσότερο από 10g πρόσθετης ζάχαρης ανά 100g προϊόντος.
Τα άτομα με ΣΔ θα πρέπει να ενθαρρύνονται να καταναλώνουν τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες, όπως φρούτα και λαχανικά. Η καθημερινή κατανάλωση πέντε μερίδων φρούτων και λαχανικών πλούσιων σε φυτικές ίνες και 2 μερίδων οσπρίων την εβδομάδα μπορεί να καλύψει τις συνιστώμενες ποσότητες σε φυτικές ίνες.
Λιπαρά
Τα κορεσμένα και τρανς λιπαρά οξέα που βρίσκονται στο ζωικό λίπος θα πρέπει να καταναλώνονται σε μικρές ποσότητες και να μην υπερβαίνουν το 10% της συνολικής ημερήσιας ενέργειας. Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα που βρίσκονται στο ελαιόλαδο είναι προτιμότερα ενώ για τους ασθενείς στους οποίους συνυπάρχουν και υπερλιπιδαιμίες, η κατανάλωση 2-3 g φυτικών στερολών την ημέρα μειώνει τα επίπεδα χοληστερόλης.
Στα λιπαρά δεν πρέπει να ξεχνούμε τα ιδιαίτερα ευεργετικά ω-3, τα οποία αποτελούν σημαντικά συστατικά στις μεμβράνες των κυττάρων και πρόδρομες ενώσεις πολλών ουσιών στον οργανισμό, όπως ουσιών που εμπλέκονται στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και τη φλεγμονώδη απόκριση του οργανισμού. Επομένως, δύο ή περισσότερες μερίδες φρέσκου ψαριού εβδομαδιαίως κρίνονται απαραίτητες και ιδιαίτερα σαρδέλα, σολωμό και σκουμπρί.
Βιταμίνες και ανόργανα άλατα
Ιδιαίτερη σημαντική για τους διαβητικούς είναι η πρόσληψη βιταμινών και ανόργανων αλάτων και ιδιαίτερα αυτών που έχουν αντιοξειδωτική δράση. Τα αντιοξειδωτικά συντελούν σε μεγαλύτερη προστασία από τις επιπλοκές του διαβήτη όπως αθηροσκλήρωση, νευροπάθεια και αμφιβληστροειδοπάθεια.
Οι βιταμίνες A (αβγό, βούτυρο, γαλακτοκομικά προϊόντα, ιχθυέλαιο), C (εσπεριδοειδή, φράουλες, ακτινίδια, μπρόκολα, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, κόκκινες πιπεριές) και Ε (φυτικά έλαια, ηλιόσποροι, σουσάμι), το β-καροτένιο (καρότα, μπρόκολα, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, εσπεριδοειδή), το συνένζυμο Q (σόγια, σκουμπρί, σαρδέλα), o ψευδάργυρος (θαλασσινά, ξηροί καρποί, δημητριακά, σκληρά τυριά) το μαγγάνιο (δημητριακά, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, ξηροί καρποί, όσπρια), ο χαλκός (γύρη, θαλασσινά, μαγιά μπύρας, δημητριακά, πράσινα λαχανικά, ξηροί καρποί) και το σελήνιο (δημητριακά, σουσάμι, ηλιόσποροι, αμύγδαλα) συγκαταλέγονται στα αντιοξειδωτικά με την πιο ισχυρή δράση. Επίσης σημαντική αντιοξειδωτική δράση έχουν και τα φυτοχημικά συστατικά που εκτός των φρούτων και λαχανικών βρίσκονται στο κόκκινο κρασί, στην μαύρη σοκολάτα και στο μέλι κ.α.
Το χρώμιο είναι ένα σημαντικό ιχνοστοιχείο, το οποίο φαίνεται να ενισχύει τη δράση της ινσουλίνης και επηρεάζει τον μεταβολισμό των υδατανθράκων, των πρωτεϊνών και των λιπιδίων. Έχει αναφερθεί ότι το χρώμιο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για τη βελτίωση του ελέγχου του σακχάρου στο αίμα σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη.
Ανακεφαλαιώνοντας
Και στην περίπτωση του σακχαρώδη διαβήτη, η ισορροπημένη διατροφή μπορεί να προλάβει και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με το πρότυπο της μεσογειακής δίαιτας θα πρέπει στο καθημερινό μας διαιτολόγιο να περιλαμβάνονται αδρά επεξεργασμένα δημητριακά, όπως για παράδειγμα ψωμί ολικής άλεσης, ζυμαρικά ολικής άλεσης και μη αποφλοιωμένο ρύζι, όπως επίσης λαχανικά, φρούτα, ημι-άπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα και ελαιόλαδο. Θα πρέπει ακόμη να καταναλώνονται σε εβδομαδιαία βάση ψάρια, πουλερικά, ελιές, όσπρια και ξηροί καρποί.
Ταυτόχρονα με την διατροφή θα πρέπει να υπάρχει και φυσική δραστηριότητα για τουλάχιστον μισή ώρα καθημερινά ή 150 λεπτά εβδομαδιαίως ενώ παράλληλα σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα επιβάλλεται η απώλεια βάρους.
Γενικότερα, στον διαβητικό θα πρέπει να υπάρχει πάντα εξατομικευμένη διατροφική θεραπεία από εξειδικευμένο διαιτολόγο ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να γίνεται και διατροφική εκπαίδευση που να αφορά τις ιδιαιτερότητες της ασθένειας και την κινητοποίηση του ασθενή.
