Το φυλλικό οξύ (βιταμίνη B9) αποτελεί μια από τις σημαντικότερες βιταμίνες του συμπλέγματος Β, καθώς συμμετέχει σε θεμελιώδεις βιολογικές διεργασίες για τον οργανισμό. Συμμετέχει στη σύνθεση DNA και RNA, στη διαίρεση και ανάπτυξη των κυττάρων και στην αιμοποίηση. Η επάρκειά του είναι κρίσιμη, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένων αναγκών όπως είναι η κύηση, η ανάπτυξη και η αναγέννηση ιστών.
Η έλλειψη φυλλικού οξέος μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα που είναι μη ειδικά, δηλαδή δεν αφορούν μόνο την εν λόγω ανεπάρκεια αλλά παρατηρούνται και σε άλλες διαταραχές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα συχνά να υποεκτιμάται ή να αποδίδεται λανθασμένα σε άλλες αιτίες. Σκοπός του άρθρου είναι να αναδείξει ποια είναι αυτά τα συμπτώματα, ποιες καταστάσεις τα μιμούνται, πώς διαφοροποιείται η διάγνωση και πώς μπορεί να προληφθεί η έλλειψη.
Τι είναι το Φυλλικό οξύ και ποιος ο ρόλος του στον οργανισμό
Το φυλλικό οξύ είναι η συνθετική μορφή της βιταμίνης B9 που χρησιμοποιείται σε συμπληρώματα κι εμπλουτισμένα τρόφιμα. Στη φυσική του μορφή το βρίσκουμε σε τρόφιμα ως φολικό οξύ το οποίο όμως έχει μικρότερη βιοδιαθεσιμότητα σε σχέση με το φυλλικό οξύ.
Η Βιταμίνη B9 συμμετέχει
-
Στη σύνθεση και τη μεθυλίωση του DNA (απαραίτητη για τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την ανάπτυξη ιστών),
-
Στη φυσιολογική αιμοποίηση (ρυθμίζει την παραγωγή υγιών ερυθρών αιμοσφαιρίων)
-
Στον μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης (χαμηλά επίπεδα φυλλικού οξέος αυξάνουν την ομοκυστεΐνη στο αίμα, παράγοντα κινδύνου για καρδιοαγγειακά νοσήματα),
-
Στη φυσιολογική ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του εμβρύου (προστατεύει από συγγενείς ανωμαλίες όπως η δισχιδής ράχη).
Σε αρχικό στάδιο τα άτομα που παρουσιάζουν ανεπάρκεια φυλλικού οξέος συχνά εμφανίζουν έντονη κόπωση, μειωμένα επίπεδα ενέργειας, αδυναμία, δυσκολία στην αναπνοή καθώς και νευρολογικά συμπτώματα όπως είναι προβλήματα μνήμης και μεταβολές στη διάθεση.
Αν η ανεπάρκεια παραμείνει χωρίς θεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα ενδέχεται να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης γνωστικών διαταραχών ακόμη και άνοιας.
Η έλλειψη φυλλικού οξέος έχει συσχετιστεί με την εκδήλωση κατάθλιψης καθώς μελέτη έδειξε ότι άτομα με τα χαμηλότερα επίπεδα φυλλικού οξέος στο αίμα είχαν 40% υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν καταθλιπτικά συμπτώματα.
Η διατήρηση επαρκών επιπέδων φυλλικού οξέος στην εγκυμοσύνη συμβάλλει σημαντικά στην πρόληψη συγγενών ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα (όπως είναι η δισχιδής ράχη). Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα είτε την απώλεια του εμβρύου είτε σοβαρές και δια βίου αναπηρίες.
Συχνά Συμπτώματα Έλλειψης Φυλλικού Οξέος
Η έλλειψη φυλλικού οξέος εμφανίζεται με συμπτώματα που αφορούν κυρίως το αιμοποιητικό, το νευρικό σύστημα και το γαστρεντερικό.
Συχνότερα παρατηρούνται
- Αδυναμία και μειωμένη αντοχή.
Η έλλειψη φυλλικού οξέος προκαλεί μια μορφή αναιμίας (μακροκυτταρική αναιμία) κατά την οποία τα ερυθρά αιμοσφαίρια δυσκολεύονται να μεταφέρουν οξυγόνο.
- Ευερεθιστότητα, κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης και διαταραχές μνήμης.
Η ανεπάρκεια φυλλικού οξέος επηρεάζει την παραγωγή βασικών χημικών ουσιών στον εγκέφαλο, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, οι οποίες ρυθμίζουν τη διάθεση, τη συγκέντρωση και τη μνήμη.
- Δυσπεψία, απώλεια όρεξης, διάρροιες
Το φυλλικό οξύ είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της υγείας του εντερικού επιθηλίου. Η ανεπάρκειά του επηρεάζει την ακεραιότητα και την ανανέωση των κυττάρων του εντέρου, οδηγώντας στις παραπάνω γαστρεντερικές διαταραχές
- Χλωμό δέρμα και ωχρότητα των βλεννογόνων
Η ανεπαρκής αιμάτωση λόγω αναιμίας προκαλεί χαρακτηριστική ωχρότητα στο δέρμα και στους βλεννογόνους (χείλη, γλώσσα, εσωτερικό στόματος).
- Γλωσσίτιδα
Πρόκειται για φλεγμονή της γλώσσας η οποία εμφανίζεται ερυθρή, λεία, επώδυνη και ευαίσθητη. Συχνά συνοδεύεται από αίσθημα καύσου και διαταραχές γεύσης.
Επίσης ευθύνεται για
- Υπογονιμότητα
Η ανεπάρκεια φυλλικού οξέος έχει συσχετιστεί με μειωμένη γονιμότητα τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες αφού επηρεάζει τη σύνθεση του DNA και τη διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης. (απαραίτητες για τη φυσιολογική ανάπτυξη ωαρίων και σπερματοζωαρίων)
- Ορισμένους τύπους καρκίνου
Η χρόνια έλλειψη φυλλικού οξέος μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές στη σύνθεση και επιδιόρθωση του DNA, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων κακοηθειών όπως είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου, του μαστού και του τραχήλου της μήτρας.
- Καρδιαγγειακή νόσο
Το φυλλικό οξύ συμβάλλει στη ρύθμιση των επιπέδων ομοκυστεΐνης στο αίμα ενός αμινοξέος που όταν βρίσκεται σε αυξημένες συγκεντρώσεις, αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια κι αγγειακές βλάβες.
Ποιες Παθήσεις ή Καταστάσεις μπορεί να τα μιμούνται;
Τα παραπάνω συμπτώματα είναι κοινά και σε άλλες καταστάσεις, γεγονός που δυσκολεύει τη διαφορική διάγνωση.
Αυτές είναι
- Σιδηροπενική αναιμία
Υπάρχει κόπωση, ωχρότητα και αδυναμία.
Η διαφορά είναι συνήθως μικροκυτταρική και υποχρωμική αναιμία.
- Έλλειψη βιταμίνης B12
Παρόμοια αιματολογικά ευρήματα αλλά επιπλέον νευρολογικά συμπτώματα όπως μυρμηγκιάσματα, αστάθεια και ψυχικές διαταραχές.
- Υποθυρεοειδισμός
Κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης, καταθλιπτική διάθεση αλλά με υποθυρεοειδική εικόνα και διαταραγμένες θυρεοειδικές ορμόνες.
- Κατάθλιψη και άγχος
Μειωμένη ενέργεια, απώλεια διάθεσης και δυσκολία συγκέντρωσης, χωρίς όμως αναιμία ή αιματολογικές διαταραχές.
- Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
Παρατεταμένη κόπωση άγνωστης αιτιολογίας που δεν αποκαθίσταται με ξεκούραση και χωρίς αιματολογικές ανωμαλίες.
Πώς γίνεται η Διάγνωση της Ανεπάρκειας Φυλλικού Οξέος;
Η διάγνωση απαιτεί συνδυασμό αιματολογικών και βιοχημικών εξετάσεων
Γενική Αίματος
Για την ανίχνευση αναιμίας και την εκτίμηση χαρακτηριστικών όπως η μακροκυττάρωση, μέσω της μέτρησης του μέσου όγκου των ερυθρών αιμοσφαιρίων (MCV) ο οποίος εμφανίζεται αυξημένος.
Μέτρηση Φυλλικού Οξέος
Προσδιορίζεται τόσο στον ορό του αίματος όσο και εντός των ερυθρών αιμοσφαιρίων για ακριβέστερη εκτίμηση των αποθεμάτων του οργανισμού.
Έλεγχος Βιταμίνης B12
Κρίνεται απαραίτητος για τον αποκλεισμό ταυτόχρονης ανεπάρκειας καθώς οι δύο καταστάσεις συχνά συνυπάρχουν και εκδηλώνονται με παρόμοια συμπτώματα.
Έλεγχος Ομοκυστεΐνης και Μεθυλμαλονικού Οξέος
Χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις ασαφών ή οριακών ευρημάτων γιατί τα αυξημένα επίπεδά τους ενισχύουν την υποψία ανεπάρκειας φυλλικού οξέος ή/και βιταμίνης B12.
‘’Η έλλειψη φυλλικού οξέος μπορεί να συγκαλύψει την έλλειψη βιταμίνης B12. Εάν αυτή δεν διαγνωστεί εγκαίρως, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές και μη αναστρέψιμες νευρολογικές βλάβες.’’
Ποιοι είναι πιο Ευάλωτοι στην Έλλειψη Φυλλικού Οξέος;
Ορισμένες ομάδες ατόμων διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν ανεπάρκεια φυλλικού οξέος, μεταξύ αυτών είναι
-
Έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες λόγω αυξημένων αναγκών που απαιτούνται για την ανάπτυξη του εμβρύου και την παραγωγή γάλακτος.
-
Άτομα με δυσαπορροφητικά σύνδρομα όπως είναι η κοιλιοκάκη και η νόσος Crohn όπου η απορρόφηση θρεπτικών συστατικών στο έντερο μειώνεται σημαντικά.
-
Άτομα που καταναλώνουν μεγάλη ποσότητα αλκοόλ καθώς το αλκοόλ επηρεάζει την απορρόφηση και τον μεταβολισμό του φυλλικού οξέος.
-
Ηλικιωμένοι λόγω μειωμένης διατροφικής πρόσληψης και πιθανών προβλημάτων απορρόφησης.
-
Άτομα με ηπατικά νοσήματα όπου η μεταβολική λειτουργία του φυλλικού οξέος μπορεί να διαταραχθεί.
-
Άτομα που λαμβάνουν χρόνια φαρμακευτική αγωγή με φάρμακα όπως αντιεπιληπτικά, μεθοτρεξάτη, σουλφασαλαζίνη και τριμεθοπρίμη, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα φυλλικού οξέος.
-
Άτομα που καταναλώνουν μικρή ποσότητα φρούτων και λαχανικών ( κύριες πηγές φυλλικού οξέος στη διατροφή).
Τρόποι Πρόληψης και Διατροφικές Πηγές Φυλλικού Οξέος
Η επαρκής πρόσληψη φυλλικού οξέος είναι θεμελιώδης για τη διατήρηση της καλής υγείας και την πρόληψη αναιμίας, νευρολογικών διαταραχών και συγγενών ανωμαλιών. Ευτυχώς οι ανάγκες μας μπορούν να καλυφθούν αποτελεσματικά μέσω της διατροφής και σε ειδικές περιπτώσεις με συμπληρώματα.
Τρόποι Πρόληψης
- Καθημερινή κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυλλικό οξύ.
Το βασικό προληπτικό μέτρο είναι η ποικιλία στη διατροφή, με έμφαση σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης.
- Αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ
Το αλκοόλ μειώνει την απορρόφηση και αυξάνει τις απώλειες φυλλικού οξέος από τον οργανισμό.
-
Συστηματικός προγεννητικός έλεγχος και χορήγηση συμπληρώματος φυλλικού οξέος σε γυναίκες που επιθυμούν εγκυμοσύνη για την πρόληψη ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα του εμβρύου.
-
Τακτικός αιματολογικός έλεγχος σε ομάδες υψηλού κινδύνου (ηλικιωμένοι, άτομα με χρόνια νοσήματα, χρήστες φαρμάκων που επηρεάζουν το μεταβολισμό του φυλλικού οξέος).
Κύριες Διατροφικές Πηγές Φυλλικού Οξέος
Οι πλουσιότερες πηγές ανήκουν κυρίως στα φυτικά τρόφιμα.
Πράσινα Φυλλώδη Λαχανικά
Σπανάκι, μπρόκολο, μαρούλι, ρόκα, λάχανο, σέσκουλα
Η θερμική επεξεργασία μπορεί να μειώσει σημαντικά την περιεκτικότητά τους, γι’ αυτό προτιμώνται ωμά ή ελαφρώς μαγειρεμένα στον ατμό.
Όσπρια
Φακές, ρεβίθια, φασόλια, κουκιά. Ιδανικά να καταναλώνονται τουλάχιστον 2-3 φορές την εβδομάδα.
Φρούτα
Πορτοκάλι, μπανάνα, αβοκάντο, φράουλα, ακτινίδιο. Καθημερινή κατανάλωση 2-3 μερίδων φρούτων καλύπτει σημαντικό ποσοστό των αναγκών.
Ξηροί Καρποί
Καρύδια, αμύγδαλα, φιστίκια, ηλιόσποροι. Μικρή καθημερινή ποσότητα (30γρ.) συμβάλλει θετικά στην κάλυψη των αναγκών.
Εμπλουτισμένα Τρόφιμα
Δημητριακά πρωινού, αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά. Σε αρκετές χώρες είναι υποχρεωτικός ο εμπλουτισμός με φυλλικό οξύ ιδιαίτερα για την προστασία των εγκύων.
Οι ανάγκες σε φυλλικό οξύ αυξάνονται σημαντικά
-
Σε εγκυμοσύνη και θηλασμό
-
Σε χρόνιες παθήσεις του εντέρου
-
Σε ηλικιωμένους
-
Σε όσους λαμβάνουν συγκεκριμένα φάρμακα
Σε αυτές τις περιπτώσεις συστήνεται εξατομικευμένη διατροφή και, όπου απαιτείται, χορήγηση συμπληρωμάτων, πάντα υπό ιατρική και διατροφική παρακολούθηση.
Συνιστώμενη Ημερήσια Πρόσληψη
-
Ενήλικες 400 mcg
-
Έγκυες 600 mcg
-
Θηλάζουσες 500 mcg
Σε περιόδους αυξημένων αναγκών ή δυσαπορρόφησης συστήνεται συμπλήρωμα.
Συνδυασμοί Τροφίμων για Καλύτερη Πρόσληψη & Απορρόφηση Φυλλικού Οξέος
Το φυλλικό οξύ είναι υδατοδιαλυτή βιταμίνη που απορροφάται κυρίως στο ανώτερο λεπτό έντερο. Η απορρόφησή του επηρεάζεται θετικά από τη συνολική κατάσταση του πεπτικού, τη μορφή πρόσληψης (τροφές vs συμπληρώματα) και από τη συνοδεία άλλων συστατικών όπως η βιταμίνη C η οποία το προστατεύει από την οξείδωση κι ενισχύει τη βιοδιαθεσιμότητά του.
Επιπλέον Tips
-
Προτιμήστε ωμές ή ελαφρώς μαγειρεμένες πηγές φυλλικού οξέος (στον ατμό ή σωτέ) γιατί το πολύ βράσιμο καταστρέφει σημαντικό ποσοστό της βιταμίνης.
-
Συνδυάστε πηγές φυλλικού οξέος με τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C (πορτοκάλι, ακτινίδιο, πιπεριά, φράουλα) για καλύτερη απορρόφηση.
-
Προσπάθηστε να ενσωματώνετε φυλλικό οξύ καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας γιατί δεν αποθηκεύεται επαρκώς στο σώμα.
