Πέραν των συνδρόμων με σαφή διαγνωστικά κριτήρια όπως τα επεισόδια υπερφαγίας (binge eating) και η ψυχογενής βουλιμία (bulimia), υπάρχουν κάποιες διαιτητικές συμπεριφορές που φαίνονται να εμφανίζονται περισσότερο στα παχύσαρκα και υπέρβαρα άτομα και σχετίζονται με αύξηση του σωματικού βάρους.
Η αντιμετώπιση των συμπεριφορών αυτών, βασίζεται τόσο στη συμβουλευτική του διαιτολόγου όσο και τις τεχνικές αλλαγής συμπεριφοράς που χρησιμοποιεί (μοντέλο Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας). Οι τρεις συμπεριφορές που έχουν μελετηθεί περισσότερο και περιέχονται στο ερωτηματολόγιο καταγραφής της διαιτητικής συμπεριφοράς Dutch Eating Behavior Questionnaire, είναι η συναισθηματική υπερφαγια (emotional eating), ο αυτοπεριορισμός της τροφής (restrained eating) και η εξωγενής συμπεριφορά απέναντι στο φαγητό (external eating).
Συναισθηματική υπερφαγία
Η συναισθηματική συμπεριφορά απέναντι στο φαγητό περιγράφηκε αρχικά από τους Arnow, Kenardy και Agras, ως υποκλίμακα του ερωτηματολογίου Weight and Lifestyle Inventory, και χαρακτηρίζει τη κατάσταση κατά την οποία το άτομο καταναλώνει τροφή ως απάντηση σε αρνητικά συναισθήματά του, όπως το άγχος, ο θυμός και η κατάθλιψη.
Αρκετοί ερευνητές (Fisher et al-2007, Fabricatore et al 2006) υποδεικνύουν ότι τα άτομα που εμφανίζουν σε μεγάλο βαθμό αυτή τη συμπεριφορά, τείνουν να έχουν και κατάθλιψη, ενώ δεδομένα από παχύσαρκους ασθενείς, υποδεικνύουν αυξημένη εμφάνιση αυτής της συμπεριφοράς στη συγκεκριμένη ομάδα και συσχέτισή της με την αύξηση του σωματικού βάρους (Walfish 2004).
Βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπισή της συναισθηματικής υπερφαγίας, είναι η αναγνώριση των συναισθημάτων που οδηγούν σε αυτή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής τροφίμων και συναισθημάτων. Στη συνέχεια, όταν επανεμφανιστούν τα αρνητικά συναισθήματα, το άτομο, με τη βοήθεια του διαιτολόγου, μαθαίνει να χρησιμοποιεί τον εσωτερικό διάλογο και να αναζητεί εναλλακτικές λύσεις εκτόνωσης (π.χ. μίλησε με κάποιο φίλο από το να αναζητήσεις παρηγοριά στη τροφή).
Αυτοπεριορισμός της τροφής- υπερκατανάλωση
Ο αυτοπεριορισμός απέναντι στη κατανάλωση τροφής, εμφανίζεται συχνά όχι μόνο στους παχύσαρκους αλλά και στα άτομα φυσιολογικού βάρους και χαρακτηρίζεται από πολύ αυστηρό διαιτητικό περιορισμό εκ μέρους του ατόμου (αυθυποβολή). Μία συμπεριφορά που ακολουθεί συνήθως τον αυτοπεριορισμό, είναι η υπερκατανάλωση τροφής, η οποία εμφανίζεται όταν κάποιο ερέθισμα (π.χ. συναισθηματικό stress, η εικόνα εύγευστων τροφίμων κ.λπ) οδηγεί τα άτομα στην συναισθηματική απελευθέρωση και άρση των απαγορεύσεων.
Ο αυτοπεριορισμός της τροφής, σε αντίθεση με τα επιδιωκόμενα του αποτελέσματα, δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός στη μείωση και διατήρηση του σωματικού βάρους (Westerterp et al 2000). Πέραν της αναποτελεσματικότητάς του, αποτελεί μία μη υγιή και καταπιεστική για τη ψυχολογία του ατόμου συμπεριφορά.
Για τους παραπάνω λόγους, οι διαιτολόγοι στη καθημερινή τους πρακτική επιδιώκουν να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους στους ασθενείς, τόσο στη μείωση του βάρους (0,5-1 kg/εβδ.) όσο και στις διαιτητικές τους επιλογές (π.χ. τα γλυκά επιτρέπονται αλλά 1-2 φορά/εβδομάδα), ώστε η διατήρηση του βάρους που χάνεται να είναι πιο επιτυχής.
Eξωγενής συμπεριφορά απέναντι στο φαγητό
H θεωρία της εξωγενούς συμπεριφοράς απέναντι στο φαγητό, εισήχθη αρχικά από τους Schachter και Rodin et al, το 1960. Οι ερευνητές ανέφεραν, ότι τα παχύσαρκα άτομα συγκριτικά με τα άτομα φυσιολογικού βάρους, είχαν μειωμένη ικανότητα αντίστασης σε εξωτερικά ερεθίσματα όπως η εικόνα, το άρωμα και η γεύση της τροφής.
Σήμερα, αυτή η συμπεριφορά θεωρείται ως μία από τις πολλές αιτίες που οδηγούν στη παχυσαρκία και δεν την εμφανίζουν στον ίδιο βαθμό όλα τα παχύσαρκα άτομα. Ωστόσο, έχει φανεί από παλαιότερες μελέτες, ότι τα άτομα που την εμφανίζουν σε μεγάλο βαθμό, τείνουν να έχουν παράλληλα και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Strien et al., 1986).
Η μείωση εμφάνισης αυτής της εξωγενούς συμπεριφοράς στο σύγχρονο περιβάλλον της υπερπροσφοράς τροφίμων, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Για την αντιμετώπισή της, συστήνεται στο άτομο, να αποφεύγει να εκτίθεται υπερβολικά στα εξωτερικά ερεθίσματα στα οποία δυσκολεύεται να αντισταθεί, κυρίως τις ώρες που αισθάνεται πεινασμένο ή αδύναμο (π.χ. αντικατέστησε τα γλυκά στα μπολ με φρούτα, ή απόφυγε να περάσεις από τον Χ φούρνο αν δεν έχεις φάει καλό πρωινό).
