Fitness

Μπορεί ο σίδηρος να επηρεάσει την αθλητική απόδοση;

του Παναγιώτη Κλειάσιου
15 Νοεμβρίου 2011
52311 Προβολές
4 λεπτά να διαβαστεί
sidhros kai athlhtikh apodosh

Photo source: www.bigstockphoto.com

Ο σίδηρος είναι ένα από τα πλέον σημαντικά ιχνοστοιχεία για τον ανθρώπινο οργανισμό, αφού συμμετέχει στη δημιουργία της αιμοσφαιρίνης και ενζύμων υπεύθυνων για τη μεταφορά οξυγόνου στα όργανα και στους μυς. Επιπλέον, ο σίδηρος συμβάλλει στην επιτέλεση των λειτουργιών των κυττάρων, στην ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού ενάντια στις λοιμώξεις, αλλά και στη φυσιολογική λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Η  συνολική ποσότητα σιδήρου διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ο σίδηρος κατανέμεται στην αίμη του μορίου της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Περίπου 1 γραμμάριο βρίσκεται αποθηκευμένο στο ήπαρ, στον σπλήνα και στον ερυθρό μυελό των οστών.

Οι κύριες μορφές σιδήρου στον ανθρώπινο οργανισμό είναι:

  • Ο αποθηκευμένος σίδηρος (ως φερριτίνη και αιμοσιδηρίνη)
  • Ο σίδηρος που βρίσκεται στην κυκλοφορία του αίματος δεσμευμένος πάνω στην τρανσφερίνη
  • Ο σίδηρος που μεταφέρει οξυγόνο μέσω της αιμοσφαιρίνης (στο αίμα) και της μυοσφαιρίνης (στους μύες)

Ποιες είναι οι αιτίες έλλειψης σιδήρου;

Η έλλειψη σιδήρου στους αθλητές, αποτελεί φαινόμενο που μπορεί να προκαλεί περιττή ανησυχία σε κάποιους, ενώ πολλοί άλλοι μπορεί να το αγνοούν. Η αναιμία, λόγω έλλειψης διαιτητικού σιδήρου (σιδηροπενική αναιμία) εμφανίζεται πιο συχνά σε αθλητές αντοχής, σε νεαρές αθλήτριες και σε άτομα που ασκούνται τακτικά σε αερόβια αθλήματα παρατεταμένης διάρκειας και υψηλής έντασης.

Οι απαιτήσεις των αθλητών σε σίδηρο είναι λίγο αυξημένες συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό, καθώς υπάρχει αυξημένη καταστροφή ερυθρών αιμοσφαιρίων σε καταστάσεις εντατικής γυμναστικής. Επίσης, κάποιοι αθλητές τείνουν να μειώνουν την ενεργειακή τους πρόσληψη, είτε με σκοπό την απώλεια βάρους, είτε από φόβο αύξησης του βάρους τους.

Άλλες αιτίες εμφάνισης έλλειψης σιδήρου μπορεί να είναι οι χορτοφαγικές δίαιτες που είναι φτωχές σε σίδηρο και περιέχουν σίδηρο που δεν απορροφάται εύκολα (με χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα), οι προπονήσεις σε υψόμετρο, η απώλεια σιδήρου μέσω του ιδρώτα και των ούρων, η απώλεια αίματος λόγω της έμμηνης ρύσεως στις γυναίκες, η ενδοαγγειακή αιμόλυση και οι τραυματισμοί.

Το φαινόμενο “foot-strike hemolysis”

Ένα φαινόμενο που επίσης παρατηρείται στους δρομείς, είναι η καταστροφή ερυθρών αιμοσφαιρίων, όταν το αίμα περνάει από τα κάτω άκρα. Το έντονο χτύπημα του ποδιού στο έδαφος προκαλεί ουσιαστικά αιμόλυση. Το φαινόμενο λέγεται “foot-strike hemolysis” και προφανώς είναι αναπόφευκτο για τους δρομείς!

Ποια συμπτώματα προκύπτουν από την έλλειψη σιδήρου;

Ένας αθλητής με έλλειψη σιδήρου, πέρα από το γεγονός ότι μπορεί να έχει μείωση της αθλητικής απόδοσης, είναι πολύ πιθανό να αισθάνεται ευκολότερα κόπωση στην προπόνηση, αλλά και στην καθημερινότητά του, να εμφανίζει αδυναμία, δυσκολία στη θερμορρύθμιση, ακόμη και μειωμένη απόδοση στην πνευματική εργασία.

Ποιες είναι οι συστάσεις για σίδηρο στους αθλητές;

Οι ανάγκες σε σίδηρο στους αθλητές αντοχής και κυρίως στους δρομείς αποστάσεων είναι αυξημένες κατά 70%. Όσοι ακολουθούν χορτοφαγική διατροφή ή είναι αιμοδότες θα πρέπει να στοχεύουν σε πρόσληψη σιδήρου πολύ πιο πάνω από τις συστάσεις. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες οδηγίες του Αμερικάνικου Κολλεγίου Αθλητιατρικής οι συστάσεις για την πρόσληψη σιδήρου για τους άνδρες αθλητές είναι 8 mg την ημέρα και 18 mg την ημέρα για τις γυναίκες.

trwfima zwikhs proeleushs

 

Απορρόφηση σιδήρου

Η καθημερινή πρόσληψη σιδήρου εξαρτάται από τη σύσταση του κάθε γεύματος και τη βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου, δηλαδή από το βαθμό απορρόφησης του σιδήρου από τον οργανισμό. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, όπως το κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια και τα θαλασσινά, περιέχουν αιμικό σίδηρο, που απορροφάται κατά 20- 50% . Από την άλλη πλευρά, τα λαχανικά, τα φρούτα, οι ξηροί καρποί και τα όσπρια περιέχουν μη αιμικό σίδηρο, που απορροφάται σε ποσοστό 2-20%, έχει δηλαδή πιο περιορισμένη βιοδιαθεσιμότητα.

Η βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου επηρεάζεται επίσης από άλλα συστατικά των γευμάτων. Η βιταμίνη C είναι το πιο επιτυχημένο ενισχυτικό της απορρόφησης του σιδήρου. Από την άλλη πλευρά, τα δημητριακά τύπου bran, η πηκτίνη, το φυτικό οξύ που περιέχεται σε προϊόντα σόγιας, οι πολυφαινόλες που περιέχονται στο κόκκινο κρασί, οι τανίνες του τσαγιού,το ασβέστιο που βρίσκεται στο γάλα και στο τυρί και η καφεΐνη, εμποδίζουν την απορρόφηση σιδήρου.

«Σιδερένια» διατροφή

  • Βάλτε καθημερινά στη διατροφή σας μια καλή πηγή βιταμίνης C (πορτοκάλια, ακτινίδια, φράουλες, ντομάτες , μπρόκολο, λάχανο, πιπεριές, σπαράγγια) καθημερινά για να βοηθήσετε στην απορρόφηση σιδήρου. Έχει αποδειχτεί, ότι η κατανάλωση 100ml χυμού πορτοκαλιού τριπλασιάζει την απορρόφηση του σιδήρου.
  • Φροντίστε να συνοδεύετε το κρέας, το ψάρι, τα θαλασσινά, αλλά και τα όσπριά σας με λίγο λεμόνι
  • Καλό είναι να αποφεύγετε την κατανάλωση καφέ ή τσαγιού, παράλληλα με τα γεύματα ή αμέσως μετά. Καλό είναι να περιμένετε περίπου 2 ώρες μετά το γεύμα.
  • Δεν πρέπει να ξεχνάτε πως κάποια αναψυκτικά και σοκολάτες περιέχουν καφεΐνη. Καλό είναι τέτοιου είδους αναψυκτικά και σοκολάτες να μην συνοδεύουν τα γεύματα.
  • Είναι επίσης γνωστό, ότι το ασβέστιο ανταγωνίζεται τον σίδηρο στην απορρόφησή του από το γαστρεντερικό σύστημα. Καλό είναι να μην συνοδεύονται τα γεύματα που είναι πλούσια σε σίδηρο με τυρί ή γαλακτοκομικά.
  • Τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο, με υψηλή βιοδιαθεσιμότητα, είναι το συκώτι, αλλά και το μοσχαρίσιο κρέας, καθώς επίσης και οι σαρδέλες. Επίσης, καλές πηγές σιδήρου είναι το σκούρο κρέας των πουλερικών, ο κρόκος του αυγού, οι γαρίδες και τα ψάρια.
  • Υπάρχουν φυτικές τροφές που περιέχουν σίδηρο σε ικανοποιητική ποσότητα (οι φακές, τα μανιτάρια, οι αγκινάρες, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα αποξηραμένα φρούτα, οι πατάτες, ο αρακάς, το αβοκάντο, αλλά και το ψωμί ολικής άλεσης), όμως απορροφάται σε μικρότερο βαθμό. Πολύ συχνά, τα δημητριακά πρωινού, αλλά και διάφοροι χυμοί εμπλουτίζονται με σίδηρο και μετατρέπονται σε καλές πηγές σιδήρου.
  • Εμπλουτίστε με καλές πηγές σιδήρου την διατροφή σας: ξερά φρούτα, καρύδια, αμύγδαλα και φύτρα σιταριού σαν γαρνιτούρα.

Συμπληρώματα σιδήρου

symplhrwmata sidhrou

 

Για τη χορήγηση συμπληρωμάτων θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας και να ενημερωθείτε από τον διαιτολόγο σας. Αν κάποιος δεν έχει διαγνωσμένη σιδηροπενία ή αναιμία, δεν υπάρχει λόγος να παίρνει συμπλήρωμα σιδήρου. Είναι σημαντικό όμως, όταν αυτά χορηγούνται με συνταγή γιατρού, να τα καταναλώνει κανείς τουλάχιστον μισή ώρα πριν το φαγητό και τουλάχιστον 2 ώρες πριν ή μετά την πρόσληψη τσαγιού, καφέ ή γαλακτοκομικών.

Σίδηρος - ασβέστιο

Πολλά συμπληρώματα πολυβιταμινών περιέχουν μια μικρή ποσότητα σιδήρου. Δυστυχώς όμως, τα ίδια συμπληρώματα συχνά περιέχουν και ασβέστιο, κάτι που μειώνει την απορρόφηση του σιδήρου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ένας δρομέας, βελτιώνοντας τα επίπεδα του σιδήρου του, πέρα από τη βελτίωση των δεικτών στις αιματολογικές του εξετάσεις, θα δει και πολλά άλλα οφέλη. Η βελτίωση των επιπέδων σιδήρου θα βελτιώσει την απόδοσή του, καθώς συντελεί στην αύξηση της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου και στη μείωση της συσσώρευσης γαλακτικού οξέος στους μύες, γεγονός που θα επιβραδύνει τον μυϊκό κάματο.

Όπως φαίνεται λοιπόν, είναι πολύ σημαντική η πρόληψη της έλλειψης σιδήρου, κάτι που είναι εφικτό με μικρές μόνο αλλαγές στον τρόπο διατροφής.  Η συμπληρωματική λήψη σιδήρου εγκυμονεί κινδύνους και δεν θα πρέπει να γίνεται αλόγιστα.

Σίδηρος - χαλκός

Ο σίδηρος, μαζί με τον χαλκό, είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία ελευθέρων ριζών στον οργανισμό, που μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα υγείας. Ο σίδηρος είναι επίσης ένα ιχνοστοιχείο που διατηρείται στον οργανισμό σε υψηλό βαθμό και δεν μπορεί να απεκκριθεί εύκολα. Αφαιρείται κανονικά από το σώμα μόνο παθητικά, μέσω κυτταρικής απόπτωσης από το δέρμα ή τη γαστρεντερική οδό.

Τι μπορεί να προκαλέσει η υπερπρόσληψη σιδήρου στον οργανισμό;

Η βιβλιογραφία αναφέρει μια περίπτωση υπερφόρτωσης του οργανισμού σε σίδηρο (αιμοχρωμάτωση), που συνδέεται με αυξημένη εντερική απορρόφηση του σιδήρου, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε εναπόθεση υπερβολικών ποσοτήτων σιδήρου στα παρεγχυματικά κύτταρα. Η κατάσταση αυτή οδηγεί τελικά σε καταστροφή των ιστών και οργανική δυσλειτουργία, λόγω της υπερβολικής δράσης των ελευθέρων ριζών. Τα συμπληρώματα σιδήρου μπορούν επίσης να επιδράσουν αρνητικά στην απορρόφηση του ψευδαργύρου και του χαλκού. Κάποια άτομα, παρουσιάζουν, τέλος, γαστρεντερικά προβλήματα από τη χρήση συμπληρωμάτων σιδήρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ronald J. Maugham, Louise M. Burke. (2006). Handbook of Sports Medicine and Science Sports Nutrition (pp. 64-69).USA: Blackwell Science Ltd.

Παναγιώτης Κλειάσιος
Παναγιώτης Κλειάσιος Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, M.Sc.