Πώς είναι να ακούμε στην πολυκατοικία τέσσερις διαφορετικές μουσικές την ίδια στιγμή, ενώ θέλουμε να μελετήσουμε; Η’ να ακούμε ταυτόχρονα τρεις τέσσερις ομιλητές σε μια παρέα; Η να μιλάμε όλοι μαζί- κοινώς χάβρα- και κάποιος να διαμαρτύρεται αποκαμωμένος;
Όλοι έχουμε δοκιμάσει αυτή την εμπειρία της… σαλάτας όπου τελικά τίποτα δεν ακούσαμε, τίποτα δεν καταλάβαμε και τίποτα δεν απολαύσαμε. Αντίθετα, φύγαμε αγχωμένοι, νιώσαμε ότι χάσαμε τον χρόνο μας και δεν συγκρατήσαμε απολύτως τίποτα!
Ο κατακλυσμός των πληροφοριών
Κάθε στιγμή της ζωής μας κατακλυζόμαστε από ένα τεράστιο και ποικίλο όγκο πληροφοριών, τις οποίες αδυνατούμε να συγκρατήσουμε, τόσο λόγω πλήθους, όσο και αδυναμίας διάκρισης σε σημαντικές και άχρηστες. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο εγκέφαλος δεν συγκρατεί όλα τα ερεθίσματα. Συγκεκριμένα, μόνο το 1/100 των αισθητηριακών πληροφοριών θα έχουν την καλή τύχη να καταχωρηθούν στην μνήμη μας και μόνο αν προσελκύσουν το ενδιαφέρον μας, δηλαδή αν τραβήξουν την προσοχή και την συγκέντρωσή μας σ’ αυτές.
Σε αναζήτηση της μάθησης
Ο άνθρωπος από τη φύση του αναζητά την μάθηση, την κατάκτηση της Γνώσης για να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του. Μαθαίνουμε τα πάντα, από διάβασμα μέχρι συμπεριφορές, κουράζοντας το μυαλό μας και τη σκέψη μας. Ο νους, το εργαλείο της Γνώσης, μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα πλάσματα της φύσης, με την προϋπόθεση ότι είναι ενεργός επεξεργαστής στα αισθητήρια ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Κάθε πληροφορία, γλωσσική ή εικονική, γίνεται αντιληπτή μέσω των αισθητηρίων οργάνων και, αν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον μας, μεταβιβάζεται για επεξεργασία στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου μας, αλλά κυρίως αποθηκεύεται στη μνήμη. Η μνημονική καταχώρηση είναι απαραίτητη για την διαδικασία μάθησης και η συγκέντρωση είναι επίσης μια αναγκαία προϋπόθεση για να καταχωρηθεί μια πληροφορία στην μνήμη. Η μνήμη ενεργεί διαδραστικά ως «βιβλιοθήκη» του μυαλού, δημιουργώντας νέα ερεθίσματα για πιο εξελιγμένες νοητικές ικανότητες, συναισθήματα και συμπεριφορές.
Μάθηση χωρίς μνήμη και μνήμη χωρίς συγκέντρωση δεν νοείται, όσο κι αν υπάρχουν εν δυνάμει ποικίλες νοητικές δεξιότητες. Η δύναμη της σκέψης για παράδειγμα προϋποθέτει συγκέντρωση και κοπιαστική εμβάθυνση σε συγκεκριμένο υλικό γνώσης και εμπειρίας, το οποίο, σε μια κοινωνία που αλλάζει συνεχώς, αναθεωρείται με τρομακτικές ταχύτητες. Αυτό είναι κουραστικό, απαιτεί προσπάθεια, δημιουργεί άγχος και ανησυχία, με αποτέλεσμα ο νους να δραπετεύει στην περιπλάνηση και την ονειροπόληση. Ο σύγχρονος άνθρωπος αποφεύγει να συγκεντρώνεται, προτιμά να διαχέεται άσκοπα στον κόσμο της πληροφορίας και στους πειρασμούς της τεχνολογίας: ηλεκτρονικά μηνύματα, κινητά και σταθερά τηλέφωνα, skype, facebook και λοιπές κοινωνικές δικτυώσεις «υπόσχονται» μια ανάλαφρη διασκέδαση, μια ξεκούραστη κοινωνικότητα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα! Όμως, όσο κι αν απαιτεί ελάχιστο χρόνο το…status update, η περιέργεια για ένα ακόμη notification αλλά και τα διαφορετικά ringtones του κινητού η ζημιά έχει γίνει: το μυαλό έχει φύγει σε… άλλες παραλίες και δύσκολα μαζεύεται πίσω.
Αφηρημάδα: από κλικ σε κλικ
Ο περιπλανώμενος- μη συγκεντρωμένος- νους είναι ο αδύναμος κρίκος της μάθησης, ο οποίος πολύ συχνά «αλιεύει» σκουπίδια... Άλλωστε, είναι τόσο ευχάριστες οι άκοπες, διασκεδαστικές περιπλανήσεις, οι ψυχαγωγικές εφαρμογές! Οι περιπλανήσεις δεν συμβαίνουν μόνο στο διαδίκτυο, η …εφαρμογή επεκτείνεται και στις παρέες, στους χώρους διασκέδασης, όταν κυριαρχεί η θεματολογία του τίποτα και οι ανιαρές συζητήσεις.
Στην ηλεκτρονική κοινωνία μας οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η συγκέντρωση σε μια πληροφορία δεν είναι απαραίτητη, καθώς η πρόσβαση στις μηχανές αναζήτησης είναι… ακαριαία. Αυτό είναι μια ψευδαίσθηση: ό,τι δεν καταχωρείται στη μνήμη ως σημαντικό, έστω και ως ελάχιστη μονάδα μνημονικού ίχνους, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει και φυσικά δεν θα ανακληθεί ποτέ. Ο «απρόσεκτος» άνθρωπος χάνει δεξιότητες της ζωής, καθώς δεν κάνει focus στα πιο σημαντικά για τον ίδιο ερεθίσματα, με αποτέλεσμα να νιώθει κόπωση, ανησυχία αλλά και παρορμητικότητα. Απαιτείται ένας ελάχιστος χρόνος συγκεντρωμένης παραμονής των αισθητηρίων οργάνων στα ερεθίσματα του εξωτερικού κόσμου και στην πληροφορία, περίπου 20-30 δευτερόλεπτα, προκειμένου αυτή να καταχωρηθεί στην βραχύχρονη και μακρόχρονη μνήμη. Αν οι πληροφορίες διαδέχονται ταχύτατα η μία την άλλη, τότε οι επόμενες εμποδίζουν τις προηγούμενες με αποτέλεσμα καμιά να μην καταχωρείται μνημονικά.
Προσωπική versus ηλεκτρονική βιβλιοθήκη
Όσο αυξάνονται οι ηλεκτρονικές διευκολύνσεις στην κοινωνία της πληροφορίας, τόσο θα μειώνονται οι ανώτερες νοητικές μας λειτουργίες και ειδικά η μνήμη Οι μηχανές αναζήτησης, τα φλασάκια, οι σκληροί δίσκοι, το…copy-paste κ.λπ., αντικαθιστούν όλο και περισσότερο το παραδοσιακό χαρτί και μολύβι, τις σημειώσεις, το «σβήσε-γράψε» που από μόνα τους ανάγκαζαν το νου να καθυστερεί και να παίρνει τον αναγκαίο χρόνο για να αρχειοθετήσει τα χρήσιμα και να πετάξει τα άχρηστα. Η μνήμη σε όλες τις μορφές της, βραχύχρονη ή μακρόχρονη, διαδικαστική ή εργαζόμενη, αυτοβιογραφική κ.λπ., εξαρτάται απόλυτα από την δυνατότητα που έχει αναπτύξει ένα άτομο να εστιάζεται στην πληροφορία που έχει μπροστά του. Χωρίς συγκέντρωση κανένας άνθρωπος δεν απομνημονεύει και χωρίς μνημονικές καταχωρήσεις δεν μπορεί να δημιουργήσει το προσωπικό του αρχείο. Μια προσωπική «βιβλιοθήκη» είναι απαραίτητη στη λύση προβλημάτων, τη λήψη αποφάσεων, την δημιουργικότητα, την διαλογιστική, την κριτική σκέψη και γενικότερα σε ολόκληρη την ανθρώπινη δραστηριότητα και συμπεριφορά.
Αποθαρρυντικοί παράγοντες συγκέντρωσης
Η αλήθεια είναι ότι ο συγκεντρωμένος νους προκαλεί στα αρχικά στάδια σωματική και ψυχική κόπωση, καθώς οι μύες και τα νεύρα σφίγγονται αλλά και ο νους προσπαθεί να διώξει άλλες ανεπιθύμητες νοητικές δραστηριότητες. Όμως, η ικανοποίηση που ακολουθεί αυτή την προσπάθεια, τα θεαματικά και βαθύτερα αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής μας αποζημιώνουν με το παραπάνω.
Το χάος και η αταξία της συγκέντρωσης ενισχύονται από:
- Ασθένειες- Παρενέργειες φαρμάκων-Αϋπνία
- Αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, παρορμητική συμπεριφορά κλπ
- Αδυναμία διάκρισης άχρηστης/χρήσιμης πληροφορίας
- Ανυπομονησία
- Τηλεόραση, χωρίς επιλογές
- Άκριτη και πολύωρη χρήση του Διαδικτύου
- Ανία, αδιαφορία και πλήξη εξαιτίας της υπερφόρτωσης του νου από άχρηστες πληροφορίες της τηλεόρασης και του διαδικτύου
- Ανεπιθύμητες σκέψεις
- Επιρροές από το περιβάλλον
- Κακή διατροφή
Ενθαρρυντικοί παράγοντες της συγκέντρωσης
- Προσπάθεια συγκέντρωσης σε ένα και μόνο ερέθισμα/πληροφορία, κάθε φορά
- Χρόνος για κατανόηση και σκέψη
- Προηγούμενη αρνητική εμπειρία, ανησυχία για ενδεχόμενο κόστος
- Ενδείξεις συχνότητας: πόσο συχνά εμφανίζεται η ανάγκη μιας συγκεκριμένης πληροφόρησης
- Προσωπική ωφέλεια: αν υπάρχουν προσδοκίες για συγκεκριμένο αποτέλεσμα
- Κίνητρα για κοινωνική, οικονομική και επιστημονική θετική σύγκριση
- Κίνητρα αυτοπεποίθησης
- Προσδοκίες και στόχοι: υποστηρικτική/σχετική με σχέδια και στόχους πληροφορία
- Ειδικό ενδιαφέρον: αν ένα άτομο ακολουθεί κάποια εξειδίκευση
- Προσωπικό νόημα
- Κίνδυνος και απειλή: χρησιμότητα της πληροφορίας για θέματα σωματικής, πνευματικής, κοινωνικής κλπ προστασίας
- Δράση: ασκήσεις συγκέντρωσης, δραστηριότητες, χόμπυ και ενδιαφέροντα Κατάλληλο περιβάλλον (φωτισμός, τάξη, ησυχία, επίπλωση κ.λπ.)
- Δια βίου εκπαίδευση και μάθηση, ώστε να μην τεμπελιάζει ο νους
- Καλή διατροφή, ενισχυτική της μνήμης και συγκέντρωσης
