Η βελτίωση του βιοτικού, και παράλληλα του μορφωτικού, επιπέδου των καταναλωτών έχει συμβάλλει στην ευαισθητοποίησή τους ως προς την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων, συνδέοντας τη διατροφή με τη διασφάλιση της υγείας τους. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες του διαιτολογίου που παίζει καθοριστικό ρόλο στην υγεία του ανθρώπου είναι το προφίλ των λιπαρών οξέων της τροφής, με την επιδίωξη τα μεν ακόρεστα να είναι κατά το δυνατόν αυξημένα τα δε κορεσμένα μειωμένα. Από τα ακόρεστα λιπαρά οξέα αυτό που θεωρείται ότι ασκεί την πλέον ευεργετική επίδραση επί της υγείας και μακροζωΐας του ανθρώπου, είναι το συζευγμένο λινελαϊκό οξύ (CLA = conjugated linoleic acid).
Τι είναι το CLA;
Το CLA είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα σύνολο από 28 διακριτά γεωμετρικά ισομερή και ισομερή θέσης του λινελαϊκού οξέος (cis-9, cis-12 C18:2). Όλα τα ισομερή του CLA δεν ανευρίσκονται σε ίσες ποσότητες στις διάφορες τροφές. Το cis-9, trans-11 CLA είναι το πιο βιολογικά ενεργό και αντιπροσωπεύει το 75 – 90 % του ολικού CLA στο αγελαδινό γάλα.
Που περιέχεται;
Το λιπαρό οξύ CLA περιέχεται στα ζωικής προέλευσης προϊόντα (γάλα – κρέας), στα φυτικά έλαια και στις ζωοτροφές φυτικής προέλευσης. Το γάλα και το κρέας βοοειδών και αιγοπροβάτων έχουν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις CLA, με το γάλα να βρίσκεται στην πρώτη θέση (3,8 – 6,4 mg/g λίπους). Υπολογίζεται ότι το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα στο σύνολό τους καλύπτουν κατά μέσον όρο το 75 % της ημερήσιας προσλαμβανόμενης ποσότητας CLA.
Το CLA σχηματίζεται στη μεγάλη κοιλία (προστόμαχος) των μηρυκαστικών ζώων (βοοειδών – αιγοπροβάτων) από αναερόβια βακτήρια, ως ενδιάμεσο προϊόν της βιοϋδρογόνωσης του λινελαϊκού οξέος και ενδογενώς στο μαστικό αδένα από το βασενικό οξύ με την επίδραση της Δ9-αφυδρογονάσης. Σημειωτέον ότι στη μεγάλη κοιλία αφενός τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα υφίσταντια βιοϋδρογόνωση από τα βακτήρια, αφετέρου πλεονάζουν τα trans λιπαρά οξέα, τα οποία αυξάνουν την αθηρογόνο LDL και μειώνουν την HDL.
Η χλωρά νομή (βοσκή) και τα ελαιούχα σπέρματα (λίνου, σόγιας, ηλίανθου, ελαιοκράμβης, κ.α.) που χρησιμοποιούνται στη διατροφή των μηρυκαστικών ζώων, χαρακτηρίζονται από υψηλή συγκέντρωση πρόδρομων ενώσεων (λιπαρά οξέα) για την παραγωγή του CLA. Η χλωρά νομή περιέχει κυρίως λινολενικό και λινελαϊκό οξύ, ενώ τα ελαιούχα σπέρματα κυρίως λινελαϊκό και ελαϊκό οξύ.
Η συγκέντρωση του CLA στο λίπος του γάλακτος και του κρέατος των μηρυκαστικών ζώων επηρεάζεται κυρίως από τη διατροφή και δευτερευόντως από άλλους παράγοντες όπως είναι το είδος του ζώου (πρόβατα>αίγες>βοοειδή), η φυλή, η ατομικότητα, η εποχή κ.α.
Ποιές είναι οι επιδράσεις του στην υγεία;
Τα τελευταία χρόνια γίνεται εκτεταμένη έρευνα για το CLA λόγω της ευεργετικής του δράσης στην υγεία του ανθρώπου. Πειραματικές μελέτες, που έχουν γίνει περισσότερο σε διάφορα είδη ζώων και λιγότερο στον ίδιο τον άνθρωπο, έχουν δείξει ότι το CLA συμβάλλει στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού, καθυστερεί την εκδήλωση του διαβήτη και της παχυσαρκίας, αποτρέπει το σχηματισμό αθηρωματικών πλακών και τη μειωμένη ανάπτυξη των νεογνών, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνει το λόγο ω-6:ω-3 στο μυϊκό και λιπώδη ιστό.
Λιπώδης ιστός
Σε πειράματα με ποντικούς παρατηρήθηκε ότι το CLA επιβράδυνε την ανάπτυξη του καρκίνου και εμπόδισε με μετάστασή του στον πνεύμονα και το μυελό των οστών όταν στην τροφή προστέθηκε CLA. Το CLA εμπλέκεται στον καταβολισμό του σωματικού λίπους μειώνοντας την όρεξη και κινητοποιώντας τα λιποκύτταρα για παραγωγή ενέργειας. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η εκδήλωση παχυσαρκίας λόγω μείωσης του εναποτεθέντος λίπους, όπως έχουν δείξει πειραματικές μελέτες σε ποντίκια, κοτόπουλα, χοίρους και σκύλους.
CLA και σακχαρώδης διαβήτης
Η κύρια πηγή ενέργειας των κυττάρων είναι η γλυκόζη, η οποία κινητοποιείται με τη δράση της ινσουλίνης. Όταν το πάγκρεας δεν παράγει ινσουλίνη, τότε τα κύτταρα δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τη γλυκόζη, η περίσσεια της οποίας είναι υπεύθυνη για την εκδήλωση του διαβήτη. Σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι το CLA αυξάνει την κινητοποίηση της γλυκόζης στα κύτταρα, αντικαθιστώντας ουσιαστικά την ινσουλίνη. Τις τελευταίες δεκαετίες οι καρδιαγγειακές παθήσεις είναι υπεύθυνες για το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Τα αίτια που τις προκαλούν είναι κληρονομικά αλλά και διατροφικά, με κύριο υπεύθυνο τα κορεσμένα λιπαρά οξέα. Έρευνες που έγιναν σε διάφορα είδη ζώων έδειξαν ότι η αύξηση της ποσότητας του CLA στα χορηγούμενα σιτηρέσια προκαλεί μείωση του επιπέδου των LDL. Είναι γνωστό ότι οι LDL οξειδώνονται και εναποτίθενται στα εσωτερικά τοιχώματα των αρτηριών, προκαλώντας το φράξιμό τους. Το CLA καθιστά τις λιποπρωτεΐνες πιο σταθερές και λιγότερο ευάλωτες στην οξείδωση.
Ενίσχυση ανοσοποιητικού
Έχει δειχθεί, επίσης, πειραματικά ότι το CLA ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, διεγείροντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, παρεμποδίζοντας την αλλεργική δράση της ανοσοσφαιρίνης Ε και αυξάνοντας τη συγκέντρωση του IgG. Τέλος, σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι το CLA συμβάλλει στην αποφυγή της οστεοπόρωσης, μειώνει τις φλεγμονές και αποτρέπει τη φθορά των χόνδρων που προκαλείται από τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.
CLA και φλεγμωνή
Το CLA αφενός παρεμποδίζει την παραγωγή φλεγμονωδών κυττοκινών που επηρεάζουν την ανάπτυξη των χόνδρων στις αρθρώσεις και ευνοούν τη φθορά τους, αφετέρου εμποδίζει την παραγωγή προσταγλανδίνης (PGE2) που συνδέεται με την οστεοπόρωση και την αρθρίτιδα. Λόγω, λοιπόν, των ευεργετικών αυτών επιδράσεων του CLA, τρόφιμα τα οποία έχουν υψηλή συγκέντρωση CLA, χαρακτηρίζονται ως βιολειτουργικά. Δεδομένου ότι τα ζωικής προέλευσης τρόφιμα (γάλα, κρέας και τα παράγωγα αυτών) επηρεάζουν σημαντικά την υγεία του ανθρώπου με το προφίλ των λιπαρών τους οξέων, το Εργαστήριο Φυσιολογίας Θρέψεως και Διατροφής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών τα τελευταία χρόνια έχει ως κύριο ερευνητικό του στόχο τον φυσικό εμπλουτισμό των παραπάνω προϊόντων σε CLA μέσω της διατροφής των ζώων, στοχεύοντας παράλληλα στη μείωση των κορεσμένων και την αντίστοιχη αύξηση των ακόρεστων λιπαρών οξέων.
Αναδημοσίευση απο το περιοδικό "Ευεξία & Διατροφή", τεύχος 59 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2013 (σελ. 10-11)
