Η παιδική παχυσαρκία λαμβάνει διαστάσεις επιδημίας σε όλο τον κόσμο και όχι μόνο στον ανεπτυγμένο, όπως θεωρούνταν παλαιότερα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποιεί ότι ο αριθμός των παιδιών παγκοσμίως με κακή θρέψη (υποσιτισμός ή παχυσαρκία) είναι πλέον 248 εκατομμύρια και ότι το 20% των θανάτων παιδιών οφείλεται στην κακή θρέψη – κυρίως λόγω υποσιτισμού. Οι χώρες που παραδοσιακά είχαν υψηλά ποσοστά παιδικού υποσιτισμού πλέον έχουν ολοένα και αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας, φαινόμενο που χαρακτηρίζεται ως ‘διπλός αντίκτυπος της κακής θρέψης – double burden of malnutrition’.
Ποιες ήταν οι συστάσεις έως τώρα;
Οι συστάσεις του ΠΟΥ έως τώρα για την αντιμετώπιση του παιδικού υποσιτισμού εστίαζαν στη σωστή θρέψη και την ανάκτηση του βάρους. Ωστόσο, νεότερα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι παιδιά με χαμηλό βάρος γέννησης και παιδιά με απότομη (και λανθασμένη) αύξηση βάρους έως τα 5 έτη έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας και μεταβολικών διαταραχών στην ενήλικη ζωή. Επομένως ο ΠΟΥ αναθεωρεί τις οδηγίες για την αντιμετώπιση της υποθρεψίας, λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή. Στο ιδιο report, ο ΠΟΥ παραθέτει συστάσεις για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας για παιδιά έως 5 ετών.
Ποιος είναι ο στόχος του ΠΟΥ;
Ο στόχος του ΠΟΥ είναι να παρέχει κατευθυντήριες οδηγίες για την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση της κακής θρέψης (υποσιτισμός ή παχυσαρκία) με στόχο την πρόληψη της παχυσαρκίας μακροπρόθεσμα. Οι οδηγίες αυτές απευθύνονται σε επαγγελματίες υγείας που παρέχουν υπηρεσίες υγείας σε παιδιά (διαιτολόγοι, γιατροί, νοσηλευτές), υπεύθυνους δημιουργίας προγραμμάτων αγωγής υγείας και υπεύθυνους χάραξης πολιτικών στον τομέα της υγείας. Οι συστάσεις εστιάζουν κυρίως στην πρόληψη της παχυσαρκίας στην πρωτοβάθμια υγεια. Ο ΠΟΥ συνέλεξε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα μέσω συστηματικών ανασκοπήσεων και μετα-αναλύσεων και κατέληξε στη δημιουργία κατευθυντήριων οδηγιών με βάση την αξιοπιστία των διαθέσιμων αποτελεσμάτων.
Ο ΠΟΥ δημοσίευσε κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με
- την αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης παιδιών έως 5 ετών που παρουσιάζονται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας,
- τη διαχείριση παιδιών που παρουσιάζονται με χαρακτηριστικά υποθρεψίας και
- τη διαχείριση παιδιών που παρουσιάζονται με χαρακτηριστικά παχυσαρκίας.
Ποιες είναι οι οδηγίες;
Όσον αφορά την αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης, ο ΠΟΥ δημοσίευσε προτάσεις ορθής πρακτικής, με σκοπό τον εντοπισμό παιδιών με υποθρεψία ή πλεονάζον βάρος. Δεν χαρακτηρίζει τις προτάσεις αυτές «κατευθυντήριες οδηγίες» μιας και τα δεδομένα κλινικών μελετών είναι ανεπαρκή. Οι προτάσεις αυτές είναι:
- Σε όλα τα βρέφη και παιδιά έως 5 ετών που παρουσιάζονται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να μετράται το βάρος και το ύψος (ή μήκος) τους, ώστε να υπολογίζεται ο δείκτης βάρος-ανά-ύψος και να αξιολογείται η διατροφική κατάσταση.
Ο δείκτης βάρος-ανά-ύψος είναι κατάλληλος για τον εντοπισμό παιδιών με υποσιτισμό αλλά και παχυσαρκία. Αντιθέτως, η μέτρηση της περιφέρειας του άνω βραχίονα δεν είναι κατάλληλη για παιδιά με πλεονάζον βάρος.
- Γονείς και κηδεμόνες παιδιών έως 5 ετών που προσέχονται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να λαμβάνουν συμβουλές σωστής διατροφής, όπως αποκλειστικός θηλασμός τους πρώτους 6 μήνες ζωής και περιστασιακός θηλασμός έως τα 2 έτη (ή και πιο μετά).
Οι κατευθυντήριες οδηγίες είναι οι εξής
- Σε παιδιά που παρουσιάζονται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας με χαμηλό βάρος δε συστήνεται η χορήγηση συμπληρωμάτων ενέργειας.
- Σε παιδιά που παρουσιάζονται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας με χρόνια υποθρεψία (χαμηλό ύψος για την ηλικία τους) δε συστήνεται η χορήγηση συμπληρωμάτων ενέργειας.
Και οι δύο αυτές συστάσεις είναι προσωρινές καθώς τα δεδομένα απο τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες είναι ανεπαρκή ή χαμηλής ποιότητας. Ωστόσο, επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι παιδιά με υποθρεψία έχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή. Επομένως, δε συστήνεται η συστηματική χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής αλλά αντίθετα ενθαρρύνεται η συμβουλευτική, ως μέτρο αντιμετώπισης της υποθρεψίας και, ταυτόχρονα, πρόληψης της παχυσαρκίας. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι οι οδηγίες αυτές δεν αντιστοιχούν σε περιπτώσεις παιδιών με σοβαρή υποθρεψία και σε περιπτώσεις όπου τα τρόφιμα δεν είναι ασφαλή προς κατανάλωση.
- Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να προσφέρουν συμβουλές διατροφής σε γονείς και κηδεμόνες υπέρβαρων παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών.
- Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να προσφέρουν συμβουλές φυσικής δραστηριότητας σε γονείς και κηδεμόνες υπέρβαρων παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών.
- Σε παιδιά κάτω των 5 ετών με παχυσαρκία θα πρέπει να δημιουργείται ένα πλάνο αξιολόγησης και αντιμετώπισης. Αυτό μπορεί να γίνει είτε στις πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας είτε σε εξειδικευμένη κλινική.
Η τρίτη και τέταρτη σύσταση είναι επίσης προσωρινές λόγω έλλειψης αξιόπιστων δεδομένων. Η πέμπτη οδηγία είναι η μόνη για την οποία υπάρχουν «μέτριας ποιότητας» δεδομένα.
Τι σημαίνουν στην πράξη οι οδηγίες αυτές;
Στην πράξη, ο επαγγελματίας υγείας θα πρέπει να αξιολογεί τη διατροφική κατάσταση ενός παιδιού που προσέρχεται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας και να ενθαρρύνει την πρακτική του θηλασμού. Σε περιπτώσεις όπου παρατηρείται είτε υποθρεψία είτε αυξημένο βάρος, ο επαγγελματίας υγείας οφείλει να παρέχει συμβουλές διατροφής (και φυσικής δραστηριότητας εφόσον το παιδί έχει αυξημένο βάρος) στην οικογένεια του παιδιού. Σε περιπτώσεις στις οποίες ένα παιδί είναι παχύσαρκο, τότε θα πρέπει να αναπτύσσεται το κατάλληλο πλάνο παρέμβασης σε εξειδικευμένο κέντρο.
Ποιος είναι ο ρόλος του διαιτολόγου;
Ο επαγγελματίας διαιτολόγος έχει ρόλο-κλειδί στη διαχείριση βάρους παιδιών. Διαθέτει τις γνώσεις και το επιστημονικό υπόβαθρο ώστε να παρέμβει σε τέτοια περιστατικά, αλλά και να παρέχει τις κατάλληλες συμβουλές σε γονείς και κηδεμόνες. Ακόμη, μπορεί να εκπαιδεύσει άλλους επιστήμονες υγείας, όπως παιδίατρους και νοσηλευτές, ώστε και αυτοί με τη σειρά τους να παρέχουν σωστές συμβουλές διατροφής με στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας.
