Εισαγωγή
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) αποτελεί τη συχνότερη ενδοκρινολογική διαταραχή στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, προσβάλλοντας 1 στις 5 νεαρές γυναίκες. Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται από διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, κλινικό ή βιοχημικό υπερανδρογονισμό και ανίχνευση πολυκυστικών ωοθηκών στο υπερηχογράφημα.
Για τη διάγνωση του PCOS, σύμφωνα με τα κριτήρια του Ρότερνταμ, πρέπει να πληρούνται 2 από τα 3 παραπάνω κριτήρια. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν ορισμένα άλλα στοιχεία όπως τα αναπαραγωγικά (υπογονιμότητα, στειρότητα και επιπλοκές εγκυμοσύνης), τα μεταβολικά (υψηλότερος κίνδυνος και επιπολασμός σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακών νοσημάτων) και τα ψυχολογικά (άγχος, κατάθλιψη και επιδείνωση της ποιότητας ζωής) χαρακτηριστικά.
Αν και το PCOS εμφανίζεται αρκετά συχνά στις γυναίκες, η αιτιολογία εμφάνισής του παραμένει ελάχιστα κατανοητή. Σύμφωνα με έρευνες, το σύνδρομο αυτό φαίνεται να σχετίζεται με την ενδογενή ινσουλινοαντίσταση, η οποία είναι ειδική για το PCOS και σχετίζεται με μια απορρυθμισμένη απόκριση στην ινσουλίνη στους μεταβολικά ενεργούς περιφερικούς ιστούς, και την εξωγενή ινσουλινοαντίσταση, η οποία σχετίζεται με την παχυσαρκία, όπου η αύξηση του σωματικού βάρους επιδεινώνει περαιτέρω την παθολογία του PCOS. Ταυτόχρονα, φαίνεται ότι το PCOS συνδέεται και με τη συμπτωματολογία της αδηφαγικής συμπεριφοράς και της λαχτάρας για την κατανάλωση λιπαρού και θερμιδικά πυκνού φαγητού, καταστάσεις οι οποίες συνεισφέρουν στη συσσώρευση σωματικού λίπους, την εκδήλωση ενδοκρινικών διαταραχών, την αυτοενοχοποίηση και στην εκδήλωση ψυχοκοινωνικού στρες.
Ο ανίατος χαρακτήρας του PCOS, σε συνδυασμό με τις πολύπλοκες και δια βίου δυσμενείς επιπτώσεις του, ενισχύει τη σημασία της ανάπτυξης νέων και καινοτόμων αποτελεσματικών στρατηγικών καταπολέμησης της συμπτωματολογίας του συνδρόμου. Μέχρι πρότινος, μια από τις συχνά συνιστώμενες στρατηγικές θεραπείας του PCOS ήταν η τροποποίηση του τρόπου ζωής, με την υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής και τη μεγιστοποίηση της σωματικής δραστηριότητας.
Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον των ερευνητών έχει στραφεί περισσότερο στη συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών ή μετάλλων και στη χρήση συμπληρωματικών φαρμάκων και θεραπειών. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί ότι πολλές γυναίκες με PCOS χρησιμοποιούν ήδη συμπληρώματα θρεπτικών συστατικών και φαρμάκων, με μια αυστραλιανή μελέτη να αναφέρει ότι το 70% των γυναικών με PCOS είχαν χρησιμοποιήσει φαρμακευτικά σκευάσματα κατά τον προηγούμενο 1 χρόνο, συμπεριλαμβανομένου του 41% που έπαιρνε φυτικά φάρμακα.
Η λήψη συμπληρωμάτων θρεπτικών συστατικών ή συμπληρωμάτων φαρμάκων συχνά θεωρείται ως μια χαμηλού κινδύνου συμπλήρωση των συμβατικών θεραπευτικών σχημάτων για το PCOS, ιδίως για ορισμένες γυναίκες που έχουν εκφράσει δυσαρέσκεια για ορισμένες ιατρικές θεραπείες (όπως τα αντισυλληπτικά χάπια) και επιθυμία για διερεύνηση των πρόσθετων επιλογών που θεωρούνται ασφαλείς και χρήσιμες για την επίτευξη των επιθυμητών θεραπευτικών στόχων.
Σκοπός της Ανασκόπησης
Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι να συνοψίσει και να αξιολογήσει τα πρόσφατα δεδομένα, σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων θρεπτικών συστατικών και των φαρμακευτικών σκευασμάτων στη θεραπεία ή τη διαχείριση του PCOS. Παράλληλα, στόχος της είναι να περιγράψει τους βασικούς περιορισμούς και τα κενά γνώσης που πρέπει να ξεπεραστούν προτού αυτές οι θεραπείες ενσωματωθούν αποτελεσματικά στις κατευθυντήριες γραμμές και την κλινική πρακτική.
Πώς σχεδιάστηκε η Ανασκόπηση;
Από την έναρξη της μελέτης μέχρι τον Ιούλιο του 2021, τοποθετήθηκαν στη βάση δεδομένων Medline ορισμένες λέξεις-κλειδιά, όπως: "σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών", "PCOS", "συμπληρώματα διατροφής", "βιταμίνη", "μέταλλο", "μικροθρεπτικό συστατικό", "αντιοξειδωτικό", "φλαβονοειδές", "βότανο", "μυαλό", "μυαλό-σώμα", "γιόγκα", "διαλογισμός", "κινεζική ιατρική", "φυτοθεραπεία", "εκχύλισμα", "τσάι", από τις οποίες προήλθαν ανασκοπήσεις και άρθρα σχετικά με τα συμπληρώματα διατροφής που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση του PCOS.
Από τη μελέτη αποκλείστηκαν όσα άρθρα δεν αφορούσαν το PCOS, όσα δεν αξιολογούσαν συμπληρώματα θρεπτικών συστατικών ή φαρμάκων, όσα δεν ανέφεραν πρωτότυπη έρευνα (π.χ. σχόλια, άρθρα σύνταξης), καθώς και όσες μελέτες ήταν μελέτες παρατήρησης ή μη συστηματικές ανασκοπήσεις. Από την άλλη πλευρά, στην παρούσα ανασκόπηση εντάχθηκαν τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές, συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις σχετικές με το υπό διερεύνηση θέμα.
Αποτελέσματα και περιορισμοί που προέκυψαν από την ανασκόπηση
Αν και τα προκαταρκτικά δεδομένα για τη δυνητική χρησιμότητα των διατροφικών σκευασμάτων και συμπληρωματικών θεραπειών για τη βελτίωση των αρνητικών επιπτώσεων του PCOS στην υγεία είναι ελπιδοφόρα, υπάρχουν ορισμένοι αξιοσημείωτοι περιορισμοί που πρέπει να συζητηθούν και να ξεπεραστούν προτού οι θεραπείες αυτές θεωρηθούν ότι μπορούν να ενσωματωθούν στην κλινική πρακτική.
- Η μεγάλη ποικιλομορφία των παρεμβάσεων και των θεραπευτικών σχημάτων καθιστά δύσκολη την ερμηνεία και την αποτελεσματικότητά τους. Υπάρχει έλλειψη συνέπειας στα θρεπτικά και φυτικά σκευάσματα, στις δοσολογίες, στους συγκριτικούς παράγοντες και στη διάρκεια της παρέμβασης, καθώς και σημαντική ετερογένεια στις μορφές και τις συχνότητες των παρεμβάσεων, όπως ο βελονισμός και η γιόγκα. Η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει περισσότερο όταν τα θρεπτικά συστατικά χορηγούνται ταυτόχρονα, καθώς είναι δύσκολο να προσδιοριστούν οι σχετικές επιδράσεις κάθε θρεπτικού συστατικού, με αποτέλεσμα να υπάρχει πιθανή σύγχυση ή υπερεκτίμηση ή υποεκτίμηση των πιθανών οφελών ενός συγκεκριμένου θρεπτικού συστατικού ή θεραπείας.
- Αν και υπάρχουν μετα-αναλύσεις για ορισμένες παρεμβάσεις, όπως η βιταμίνη D και τα ω-3 λιπαρά οξέα σε γυναίκες με PCOS, για άλλες παρεμβάσεις, όπως η βιταμίνη Κ και η καρνιτίνη, υπάρχουν ελάχιστα έως καθόλου διαθέσιμα δεδομένα που να εξετάζουν την αποτελεσματικότητά τους στο PCOS. Συνεπώς, η ποιότητα των στοιχείων κυμαίνεται από υψηλότερα επίπεδα τεκμηρίωσης με μετα-αναλύσεις RCT έως μεμονωμένες αναδρομικές μελέτες παρατήρησης.
- Τα μεγέθη των δειγμάτων των μελετών που συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη ήταν αρκετά περιορισμένα. Χαρακτηριστικά, από τις 45 μελέτες και τις συστηματικές ανασκοπήσεις που συμπεριλήφθηκαν, οι 19 (42%) περιλάμβαναν <100 συμμετέχοντες, γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση τη στατιστική ισχύ αυτών των μελετών για την ανίχνευση επιδράσεων.
- Ο βαθμός της ετερογένειας μεταξύ των μελετών, καθώς και μεταξύ των συμμετεχόντων είναι αρκετά μεγάλος. Για παράδειγμα, υπάρχουν κρίσιμες διαφορές μεταξύ των συμμετεχόντων στις μελέτες σε παράγοντες όπως η ηλικία, ο ΔΜΣ, η εθνικότητα και η διαγνωστική μέθοδος/ τα διαγνωστικά κριτήρια του PCOS. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την επάρκεια θρεπτικών συστατικών, τους φαινότυπους της νόσου και τα κλινικά αποτελέσματα. Οι ποικίλες ρυθμίσεις παρέμβασης, τα σχέδια μελέτης, η χρήση φαρμάκων, οι συννοσηρότητες των συμμετεχόντων και η έλλειψη δεδομένων σχετικά με την επάρκεια θρεπτικών συστατικών γενικά σε γυναίκες με PCOS, μπορούν να περιπλέξουν περαιτέρω την κατάσταση.
- Επιπλέον, ορισμένες περιβαλλοντικές εκθέσεις δεν μπορούν να ελεγχθούν επαρκώς στις τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές, επηρεάζοντας την εσωτερική εγκυρότητα. Για παράδειγμα, η εποχικότητα ή η έκθεση στο ηλιακό φως (η κύρια πηγή βιταμίνης D) έχει σπάνια ληφθεί υπόψη κατά την εξέταση των επιδράσεων των συμπληρωμάτων βιταμίνης D στο PCOS. Σε όλα αυτά, πρέπει να προστεθεί η υψηλή ποικιλομορφία της συμπτωματολογίας του PCOS, η οποία μπορεί να κυμαίνεται από αναπαραγωγικά έως ψυχοκοινωνικά προβλήματα, γεγονός που δυσκολεύει την έκφραση ασφαλών συμπερασμάτων για την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων θρεπτικών συστατικών ή/και φαρμάκων.
Συμπεράσματα που εξάγονται από την τρέχουσα ανασκόπηση
Σύμφωνα με την παρούσα ανασκόπηση, η συμπληρωματική χορήγηση θρεπτικών συστατικών, συμπεριλαμβανομένων μετάλλων, βιταμινών και συμπληρωματικών θεραπειών ή φαρμάκων, μπορεί να είναι ευεργετική για τη βελτίωση της συμπτωματολογίας του PCOS. Εντούτοις, η τρέχουσα βιβλιογραφία είναι ασυνεπής και συγκεχυμένη, γεγονός που καθιστά δύσκολο να διαπιστωθεί κατά πόσον αυτές οι θεραπείες, μαζί ή χωριστά, είναι αποτελεσματικές στη διαχείριση ή τη θεραπεία των συμπτωμάτων του PCOS. Κατά συνέπεια, απαιτείται περαιτέρω έρευνα, ιδίως μέσω καλά σχεδιασμένων, επαρκώς τροφοδοτούμενων τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών, σε συνδυασμό με μετα-αναλύσεις, για τον προσδιορισμό της αποτελεσματικότητας αυτών των θεραπειών στη διαχείριση του PCOS.
